Ηθική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να ξεχωρίζουμε το καλό απ' το κακό, αλλά και να σεβόμαστε τις αξίες των άλλων. Σε παλιότερες εποχές ήταν κάτι αυτονόητο για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, σήμερα όμως έχει γίνει κάτι που πρέπει να "χτιστεί" και να διδαχτεί απ' τους γονείς στα παιδιά. Αν και ως γνωστό, τα παιδιά δε μαθαίνουν από συμβουλές, αλλά από το παράδειγμά μας...
Στις μέρες μας, ίσως το λιγότερο γνωστό είδος νοημοσύνης είναι η λεγόμενη ηθική νοημοσύνη. Πρόκειται για το είδος εκείνο της εξυπνάδας που συνδυάζει τη δύναμη του χαρακτήρα με την ορθή κρίση, δυο προσόντα που συνήθως απαξιώνουμε γιατί δεν τα θεωρούμε και τόσο σημαντικά. Είναι η αρετή που μας μαθαίνει να κάνουμε όλα αυτά που οφείλουμε και όχι αυτά που μας αρέσει να κάνουμε.
Ο καθηγητής του Χάρβαρντ, Robert Coles, στο βιβλίο του «The Moral Intelligence of Children» (Η ηθική νοημοσύνη των παιδιών) διατυπώνει την άποψη ότι τα παιδιά χρειάζονται κάτι περισσότερο από επιτυχία στις σπουδές τους και από την ικανότητα να τα πηγαίνουν καλά με τους άλλους για μια ικανοποιητική ζωή. Χρειάζονται συνείδηση, δηλαδή την ικανότητα να ερμηνεύουν αυτά που νιώθουν και να είναι σίγουρα γι' αυτά που ξέρουν.
Τα παιδιά με αναπτυγμένη την ηθική νοημοσύνη βιώνουν συναισθηματική ασφάλεια επειδή εμπιστεύονται την εσωτερική αίσθηση που διαθέτουν για να διακρίνουν το σωστό απ' το λάθος, το καλό απ' το κακό. Αυτό είναι που τα βοηθάει να αισθάνονται ισχυρούς δεσμούς με τους άλλους ανθρώπους, όπως με την οικογένεια, τους φίλους ή τους συμμαθητές τους.
Οι 7 βασικές αρετές της ηθικής νοημοσύνης
Στο βιβλίο "Building Moral Intelligence" (Χτίζοντας την Ηθική Νοημοσύνη) ο καθηγητής Dr Michele Borba και συγγραφέας του βιβλίου δίνει ένα σαφές πλάνο για το πώς μπορούμε να διδάξουμε στα παιδιά τις αρετές της ηθικής νοημοσύνης. Αυτές λοιπόν είναι επτά και καθεμία μπορεί να διδαχτεί με συγκεκριμένους τρόπους.
Ενσυναίσθηση: Είναι η ικανότητα να μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων. Για να την αποκτήσει το παιδί θα πρέπει να το βοηθήσουμε να καλλιεργήσει την ευαισθησία του, να εμπλουτίσει το λεξιλόγιό του, αλλά και να του δείξουμε τον τρόπο να αναγνωρίζει τα συναισθήματα των άλλων.
Συνείδηση: Είναι η ικανότητα να αναγνωρίζεις το σωστό και να μπορείς να το κάνεις. Πρέπει να δημιουργήσουμε τις συνθήκες για ηθική ανάπτυξη στην οικογένεια, να διδάξουμε στο παιδί να ξεχωρίζει το καλό απ' το κακό και να ενισχύσουμε την ηθική του ανάπτυξη (να βοηθάει, για παράδειγμα, όσους έχουν ανάγκη).
Αυτοέλεγχος: Είναι η ικανότητα να ελέγχουμε τις σκέψεις και τις πράξεις μας και να λειτουργούμε με τον τρόπο που έχουμε μάθει πως είναι ο σωστός. Καλό είναι να διδάξουμε ως προτεραιότητα την αρετή της αυτοπειθαρχίας. Επίσης, να μάθουμε στο παιδί να θέτει στόχους και να βάζει τα δυνατά του για να τους πραγματοποιήσει.
Σεβασμός: Είναι το να δείχνεις πως εκτιμάς τους άλλους φροντίζοντάς τους, αλλά και μιλώντας τους με πολιτισμένο τρόπο. Για να βοηθήσουμε το παιδί, θα πρέπει να του διδάξουμε το σεβασμό αφού πρώτα το... σεβαστούμε. Πρέπει επίσης να του μάθουμε την αρετή της ευγένειας, δίνοντας έμφαση στους καλούς τρόπους. Είναι ένα εφόδιο που θα έχει για όλη του τη ζωή.
Καλοσύνη: Το να νοιάζεσαι για την ευημερία και τα αισθήματα των άλλων. Διδάσκοντας στα παιδιά την αξία της καλοσύνης, αλλά και μαθαίνοντάς τα να επαναστατούν στη φτώχια και στη μιζέρια, τα εισάγουμε στη δύσκολη αξία της καλοσύνης.
Ανεκτικότητα: Το να σέβεσαι τις αξίες και τα δικαιώματα όλων των ανθρώπων, ακόμη κι αν διαφωνείς με τα πιστεύω τους. Από πολύ νωρίς τα μικρά παιδιά πρέπει να μάθουν και να τους γίνει συνείδηση πως όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, ανεξαρτήτως χρώματος, καταγωγής, θρησκείας ή εμφάνισης.
Δικαιοσύνη: Το να διαλέγεις την ανοιχτόμυαλη συμπεριφορά και να συμπεριφέρεσαι δίκαια στους άλλους. Μάθετε στο παιδί σας τι είναι δικαιοσύνη, διδάξτε του να συμπεριφέρεται δίκαια, καθώς και τους τρόπους να αντιδρά στο άδικο.
Συμβουλές για ηθική ανατροφή των παιδιών: Πράγματα που ξέρουμε, αλλά συνηθίζουμε να ξεχνάμε
Τα παιδιά ανταποκρίνονται πάντα στις υψηλές ή χαμηλές προσδοκίες των γονιών τους, γι' αυτό τοποθετήστε τον πήχη ψηλά. Να εμπιστεύεστε τις επιλογές του παιδιού σας. Προτιμήστε να πιστεύετε ότι θα κάνει το σωστό και όχι το λάθος. Και περιμένετε από αυτό να δείχνει σεβασμό σε σας, στους άλλους και στον εαυτό του. Πάνω απ' όλα, όμως, να πιστεύετε ότι θα έχει μια ευτυχισμένη ζωή. Αποφεύγετε να διαβάζετε δυσάρεστες έρευνες και να φοβάστε διαρκώς για το μέλλον του.
Στην εποχή του υλισμού και της «τοξικής παιδικής ηλικίας» είναι εύκολο να μας κατακλύσει ο φόβος ότι οι ζωές των παιδιών μας πήγαν στραβά με κάποιον τρόπο. Κι όμως, η παιδική ηλικία μπορεί να είναι ακόμα μια περίοδος διασκέδασης και αθωότητας και να έχει πολλά ηλιόλουστα απογεύματα με παιχνίδια στην πλατεία.
Ζούμε τη στιγμή: Τα παιδιά το καταλαβαίνουν όταν δεν είστε πραγματικά συγκεντρωμένοι σε αυτά. Η αφηρημάδα και η συνεχής έγνοια για άλλα πράγματα εκλαμβάνεται από εκείνα ως αδιαφορία. Το πιο σημαντικό πράγμα λοιπόν που μπορείτε να διαθέσετε στο παιδί σας είναι ο χρόνος σας. Πολύ συχνά, πολύτιμες στιγμές μάς προσπερνούν γιατί είμαστε πολύ απασχολημένοι για να τις διακρίνουμε ή ανησυχούμε για κάτι που έχει ήδη περάσει ή μας απασχολεί κάτι άλλο που μπορεί να συμβεί ή και να μη συμβεί...
Κατεβάστε ταχύτητα: Αυτό είναι πολύ σημαντικό αν θέλετε να απολαύσετε τις ώρες που περνάτε με τα παιδιά σας. Αναπτύξτε δομές και υιοθετήστε συνήθειες στη ζωή σας που να δίνουν και σε σας και σε εκείνα χώρο να αναπνεύσετε. Π.χ. ξεκινήστε δέκα λεπτά νωρίτερα για το ραντεβού με το γιατρό, για να μπορέσετε να περπατήσετε με το παιδί στο πάρκο που βρίσκεται στο δρόμο για το ιατρείο και να σταματήσετε για να μυρίσετε τα λουλούδια. Αυτά τα μικρά πράγματα είναι που βοηθούν τα παιδιά να καλλιεργήσουν τον ψυχισμό τους και να νιώθουν ότι ζουν σε ένα θαυμαστό κόσμο.
Επιβράβευση του συλλογικού: Παρακολουθείτε το παιδί σας που παίζει ποδόσφαιρο. Στο τέλος του αγώνα τρέχει προς το μέρος σας ζητώντας την επιβράβευση. Εσείς του λέτε: (α) «Ουάου! Ήσουν με διαφορά ο καλύτερος παίκτης στο γήπεδο. Είσαι πραγματικά εκπληκτικός» ή (β) «Τι καταπληκτική ομάδα που έχετε, όλοι σας δουλέψατε έξοχα. Ήταν ένα συναρπαστικό παιχνίδι».
Όλοι μπαίνουμε στον πειρασμό να υιοθετήσουμε την πρώτη επιλογή, όμως καλύτερα να επιλέξουμε τη δεύτερη. Υπενθυμίζοντας στο παιδί ότι είναι μέρος ενός συνόλου, σε αυτή την περίπτωση μιας ποδοσφαιρικής ομάδας, αποκτά την αίσθηση ότι συνυπάρχει δημιουργικά και σε σχέσεις εξάρτησης με τους άλλους ανθρώπους. Αυτό είναι στοιχείο-κλειδί για την ανάπτυξη μιας υγιούς συνείδησης.
Γίνετε χαρούμενοι: Πριν αρχίσετε να ανησυχείτε για την ευτυχία του παιδιού σας, χρειάζεται πρώτα να αναζητήσετε τη δική σας. Τα παιδιά μπορούν να δουν πέρα από τα ψεύτικα χαμόγελα. Αν εκτιμάτε τον εαυτό σας, το παιδί σας θα το νιώσει και αυτό θα είναι ένα από τα πιο πολύτιμα μαθήματα ζωής.
Όχι λόγια, πράξεις: Τα παιδιά είναι άγρυπνοι φρουροί της ηθικής των μεγάλων ή της έλλειψής της. Ένα παιδί θα ψάξει για ενδείξεις σχετικά με το πώς πρέπει να συμπεριφέρεται και σίγουρα θα βρει πολλές από τον τρόπο με τον οποίο εμείς οι γονείς ζούμε τη ζωή μας. Με άλλα λόγια, μη μένετε στα λόγια. Κάνετε τα πιστεύω σας πράξη και μιλήστε με το παράδειγμά σας στα παιδιά σας...
Αντίδοτο στη μιζέρια: Το χτίσιμο της ηθικής νοημοσύνης δεν είναι βοηθητικό μόνο για το παιδί, αλλά και για όλη την κοινωνία. Με άλλα λόγια, η ηθική εξυπνάδα είναι το αντίδοτο στη μιζέρια και στην απώλεια της ελπίδας. Ένα ηθικά εκπαιδευμένο άτομο μπορεί να κυριαρχήσει στον άκρατο αυθορμητισμό του, να πολεμήσει τη βία και την κατάθλιψη.
Είναι αντίδοτο στη βίαιη συμπεριφορά και μπορεί να δώσει υπόσταση σε μια άδεια ζωή. Η ηθική νοημοσύνη είναι ίσως η πιο ανθρωποκεντρική απ' όλες και σίγουρα εκείνη που μπορεί να συμβάλει στο χτίσιμο μιας πιο δίκαιης και ευτυχισμένης κοινωνίας.
Συναισθηματική νοημοσύνη - το «κλειδί» της ευτυχίας
Συναισθηματική νοημοσύνη: Ένας όρος που ακούμε όλο και πιο συχνά και που πλέον θεωρείται πολύ σημαντικότερος από το δείκτη ευφυΐας (IQ) για τη δυνατότητα ενός ανθρώπου να επιτύχει στην προσωπική, την κοινωνική και την επαγγελματική του ζωή.
Η συναισθηματική νοημοσύνη αποτελεί ένα συνδυασμό ικανοτήτων που επιτρέπουν στο άτομο να αναγνωρίζει, να κατανοεί και να ελέγχει τα συναισθήματά του, να αναγνωρίζει και να κατανοεί τα συναισθήματα των άλλων και να χρησιμοποιεί αυτή την κατανόηση για να επιτύχει σωστή επικοινωνία και ισορροπία.
Σίγουρα γνωρίζετε ανθρώπους που έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά και άλλους που δεν τα έχουν, ή τουλάχιστον όχι σε επάρκεια. Όσον αφορά στη δεύτερη περίπτωση, είναι δύσκολο να έχουμε τέτοια άτομα στο στενό μας περιβάλλον, πολύ περισσότερο όταν πρέπει να συνεργαστούμε μαζί τους στη δουλειά.
Είναι δύσκολο να βοηθήσεις έναν ενήλικα να αναπτύξει τη συναισθηματική νοημοσύνη του, διότι αυτή έχει να κάνει με την ψυχολογική του ανάπτυξη και τις νευρικές οδούς που δημιουργούνται στη διάρκεια μιας ολόκληρης ζωής. Χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να αλλάξουν μακροχρόνιες συνήθειες στην ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Πόσω μάλλον θεμελιώδεις ικανότητες, όπως η αυτεπίγνωση και ο συναισθηματικός αυτοέλεγχος.
Για να αναπτυχθεί η συναισθηματική νοημοσύνη ενός ανθρώπου, πρέπει να έχει αποφασίσει το ίδιο το άτομο ότι θέλει να αλλάξει συμπεριφορά.
Ειδικότερα, όσον αφορά ένα εργασιακό περιβάλλον, οι περισσότεροι υποθέτουμε (λανθασμένα) ότι κάποιος θα αλλάξει μια συμπεριφορά, όταν αυτό του ζητηθεί από ένα άτομο με εξουσία (π.χ. το διευθυντή). Ωστόσο, όταν μιλάμε για σύνθετες αλλαγές και συναισθηματική ανάπτυξη, οι άνθρωποι δε διατηρούν τις αλλαγές με κίνητρο απλώς κάποια υπόσχεση, όπως καλύτερες αναθέσεις ή ένα καλό γραφείο. Και εάν απειληθούν ή τιμωρηθούν, πεισμώνουν εντελώς και συμπεριφέρονται πραγματικά άσχημα.
Διαδικασίες διαχείρισης της απόδοσης του τύπου «καρότο και μαστίγιο» και η συμπεριφοριστική προσέγγιση στην οποία αυτές βασίζονται έχουν αποδειχθεί βαθύτατα εσφαλμένες. Παρ' όλα αυτά, ακόμα και στους πιο καινοτόμους οργανισμούς, δυστυχώς, η αντιμετώπιση συνεχίζει να ξεκινά και να τελειώνει εκεί.
Τι πραγματικά βοηθάει;
Ο μόνος τρόπος να βοηθήσουμε κάποιον να (θέλει να) αναπτύξει τη συναισθηματική νοημοσύνη του είναι: α) να τον βοηθήσουμε να βρει ένα βαθύ και πολύ προσωπικό όραμα για το μέλλον του και β) έπειτα να τον βοηθήσουμε να δει ότι ο τρέχων τρόπος λειτουργίας του ίσως χρειάζεται κάποια επεξεργασία, προκειμένου να υλοποιηθεί το μέλλον αυτό που οραματίζεται. Τέτοιου είδους στόχοι μάθησης είναι πραγματικά μεγάλοι και απαιτούν σκληρή εσωτερική δουλειά.
Και εδώ ακριβώς παίζει σημαντικό ρόλο ένα τελευταίο κομμάτι: Ούτε εσύ, ούτε ο άλλος άνθρωπος μπορείτε να κάνετε όλη αυτή τη δουλειά μόνοι. Οι άνθρωποι χρειαζόμαστε ανθρώπους, ευγενικούς και υποστηρικτικούς, όταν ξεκινάμε ένα ταξίδι εσωτερικής αναζήτησης, εξέλιξης και ανάπτυξης.
Ελέγξτε το EQ σας με 13 απλούς τρόπους - Στοιχεία που ανεβάζουν το δείκτη σας
Ο δείκτης συναισθηματικής νοημοσύνης μας (Emotional Intelligence), ή αλλιώς EQ, καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα, τόσο τα δικά μας όσο και των άλλων, και μπορεί να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στον καθορισμό της ευτυχίας και της επιτυχίας μας. Πώς όμως μπορούμε να ελέγξουμε το επίπεδο της συναισθηματικής μας νοημοσύνης;
Όπως εξηγεί ο Ντάνιελ Γκόλμαν, ψυχολόγος και συγγραφέας της μελέτης «Focus: The Hidden Driver of Excellence», μιλώντας στο Huffington Post, υπάρχουν 13 στοιχεία που σηματοδοτούν ότι ορισμένα άτομα έχουν υψηλό EQ:
1. Είναι περίεργοι να γνωρίσουν ανθρώπους που δε ξέρουν
Αυτό δείχνει ότι το άτομο έχει έναν ορισμένο βαθμό ενσυναίσθησης, ένα από τα κύρια συστατικά της συναισθηματικής νοημοσύνης. Τα άτομα με υψηλή ενσυναίσθηση, εκείνα που είναι εξαιρετικά προσαρμοσμένα στις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων, και να ενεργούν με τρόπο που να είναι ευαίσθητα στις ανάγκες αυτές, έχουν ένα σημαντικό κοινό χαρακτηριστικό: Είναι πολύ περίεργοι για τους ξένους και πραγματικά ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα για τους άλλους.
2. Είναι γεννημένοι ηγέτες
Οι εξαιρετικοί ηγέτες συχνά έχουν ένα πράγμα από κοινού. Εκτός από τις παραδοσιακές απαιτήσεις για την επιτυχία, διαθέτουν μοναδικό ταλέντο, ισχυρή ηθική εργασίας και φιλοδοξία, στοιχεία που σηματοδοτούν υψηλό βαθμό συναισθηματικής νοημοσύνης.
3. Γνωρίζουν τις ικανότητες αλλά και τις αδυναμίες τους
Ένα άτομο με υψηλό EQ μαθαίνει να εντοπίζει τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του και να αναλύει πώς αυτές λειτουργούν πιο αποτελεσματικά σε αυτό το πλαίσιο. Αυτή η συνειδητοποίηση γεννά την ισχυρή αυτοπεποίθηση, που είναι ένας βασικός παράγοντας της συναισθηματικής νοημοσύνης.
4. Ξέρουν και επιλέγουν πότε θα προσέξουν κάτι
Η ικανότητα να αποφεύγουμε τους περισπασμούς και να επικεντρωνόμαστε στο έργο μας είναι το «κλειδί» για τη συναισθηματική νοημοσύνη.
5. Όταν συγχύζονται ξέρουν ακριβώς το λόγο
Όλοι βιώνουν μια σειρά από συναισθηματικές διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας και συχνά δε χρειάζεται καν να καταλάβουμε τι προκαλεί ένα κύμα οργής ή θλίψης. Αλλά μια σημαντική πτυχή της αυτογνωσίας και του υψηλού EQ είναι η ικανότητα να αναγνωρίζουμε από πού πηγάζουν τα συναισθήματα και να ξέρουμε ακριβώς γιατί αισθανόμαστε έτσι.
6. Τα πάνε καλά με τον περισσότερο κόσμο
Το να έχεις ειλικρινείς, εκπληρωμένες και αποτελεσματικές σχέσεις είναι σημάδι υψηλής συναισθηματικής νοημοσύνης.
7. Τους ενδιαφέρει ιδιαίτερα να είναι καλοί και ηθικοί
Μια πτυχή της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι η «ηθική ταυτότητα», η οποία έχει να κάνει με το βαθμό στον οποίο θέλουμε να δούμε τους εαυτούς μας ως ηθικά και νοιαστικά άτομα. Εάν είστε κάποιος που νοιάζεται για τη δημιουργία αυτής της πλευράς του εαυτού σας, ανεξάρτητα από το πώς έχετε ενεργήσει κατά στο παρελθόν σε ηθικές καταστάσεις, μπορεί να έχετε ένα υψηλό EQ.
8. Νοιάζονται και βοηθούν τους άλλους
Αν καθυστερείτε τις δραστηριότητές σας προκειμένου να δώσετε προσοχή σε άλλους ή να τους βοηθήσετε και ξεστρατίζετε για να πείτε «γεια» σε κάποιον ή να βοηθήσετε μια ηλικιωμένη γυναίκα στο μετρό, έχετε υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη.
9. Είναι καλοί στο να διαβάζουν εκφράσεις του προσώπου
Η ικανότητα να καταλαβαίνει κανείς τα συναισθήματα του άλλου απλώς κοιτάζοντας το πρόσωπό του είναι δείγμα υψηλού EQ.
10. Είναι καλοί στο να κρίνουν χαρακτήρες
Εάν η διαίσθησή σας για κάποιο άτομο σπάνια πέφτει έξω, τότε αυτό είναι δείγμα υψηλού EQ.
11. Εμπιστεύονται το ένστικτό τους
Ένας συναισθηματικά έξυπνος άνθρωπος είναι κάποιος που αισθάνεται άνετα να ακολουθεί τη διαίσθησή του. Εάν είστε σε θέση να εμπιστεύεστε τον εαυτό σας και τα συναισθήματά σας, τότε διαθέτετε υψηλό EQ.
12. Μπορούν και αυτενεργούν συχνά
Είστε πάντα φιλόδοξοι και εργατικοί, ακόμα και όταν δεν ανταμείβεστε γι' αυτό; Αν έχετε προσωπικό κίνητρο και μπορείτε να εστιάσετε την προσοχή και την ενέργειά σας για την επιδίωξη των στόχων σας, τότε είναι πιθανό να έχετε ένα υψηλό EQ.
13. Ξέρουν πότε να πούνε «όχι»
Η αυτοσυγκράτηση είναι ένα από τα βασικά συστατικά της συναισθηματικής νοημοσύνης και σημαίνει ότι θα είστε σε θέση να πειθαρχήσετε τον εαυτό σας και να αποφύγετε ανθυγιεινές συνήθειες. Οι συναισθηματικά ευφυείς άνθρωποι γενικά μπορούν να διαχειριστούν σωστά το άγχος και να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους.
