Αναγνωρίζω πως μέσα στον ορυμαγδό των καταθλιπτικών ειδήσεων της τελευταίας πενταετίας όποιος τολμήσει να ψελλίσει την παραμικρή αισιόδοξη άποψη για το μέλλον της Ελλάδας θα φανεί τρελός. Ακόμη χειρότερα, όποιος τολμήσει να υποστηρίξει πως η Ελλάδα είναι μία ισχυρή και «ιμπεριαλιστική» χώρα τότε μάλλον θα κινδυνεύσει με λιθοβολισμό. Πριν ξεκινήσει όμως ο λιθοβολισμός ας προβώ σε ορισμένες εξηγήσεις.
Του Σωτήρη Ν. Καμενόπουλου *
Η έννοια της ήπιας ισχύος (Soft Power) δημιουργήθηκε το 1990 από τον καθηγητή του Harvard κ. Joseph Nye. Η ήπια ισχύς καταδεικνύει την ικανότητα που διαθέτει μία χώρα να χρησιμοποιήσει την «ελκυστικότητά της» ως εργαλείο πειθούς και επίτευξης στόχων. Αντίθετα, η σκληρή δύναμη (Hard Power) αποτελεί την άλλη όψη του νομίσματος καθώς συνδυάζεται με τη χρήση πολεμικών ή/και οικονομικών μέσων για την επίτευξη των στόχων. Η σκληρή δύναμη έχει χαρακτηρισθεί ως το μαστίγιο, και η ήπια ισχύς ως το καρότο. Σύμφωνα με τον Nye η ήπια ισχύς μίας χώρας στηρίζεται σε τρεις πυλώνες: την κουλτούρα της, τις πολιτικές της αξίες, και την εξωτερική της πολιτική. Αν θελήσει κάποιος να εμβαθύνει περαιτέρω στα χαρακτηριστικά που απαρτίζουν τους τρεις αυτούς πυλώνες θα πρέπει να σταθεί σε στοιχεία όπως η γλώσσα, η ποιότητα της παρεχόμενης ακαδημαϊκής εκπαίδευσης, στην επιτυχία των αθλητών της στους Ολυμπιακούς αγώνες, στα ιστορικά της μνημεία, αλλά και σε θέματα όπως ποιότητα της δημοκρατίας, επίπεδο ελευθερίας, επίπεδο τεχνολογίας, διαφθορά και άλλα πολλά. Η ήπια ισχύς στηρίζεται ουσιαστικά στο πως μας βλέπουν οι άλλοι: ένα μέτρο ελκυστικότητας. Σύμφωνα με ορισμένους επικριτές της, η ήπια ισχύς δεν είναι κάτι το καινούριο: παλαιότερα ονομαζόταν «ιμπεριαλισμός».
Στο παίγνιο της ήπιας ισχύος μπήκε και η Κίνα το 2004 όταν άρχισαν να ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια τα Ινστιτούτα Κομφούκιου: σήμερα υπάρχουν πάνω από 500 τέτοια Ινστιτούτα ανά την υφήλιο. Η Κίνα χρησιμοποιεί τον πολιτισμό και τη γλώσσα (ήπια ισχύ) ως εργαλείο διείσδυσης πχ. στην Αφρική σε συνδυασμό με το εργαλείο της συγχώρεσης του χρέους-debt forgiveness (σκληρή δύναμη). Η ιστορία των Κινεζοαφρικανικών σχέσεων είναι σχετικά νέα: ξεκίνησε το 1949. Το 2004 η Κίνα δημιούργησε το Κινεζοαφρικανικό Επιχειρηματικό Συμβούλιο (China-Africa Business Council). Αποτέλεσμα αυτού ήταν το γεγονός πως μέχρι το 2011 υπήρχαν πάνω από 700 Κινεζικές επιχειρήσεις στην Αφρική. Οι περισσότερες από αυτές δραστηριοποιούνται σε έργα εξόρυξης υδρογονανθράκων, ορυκτών, και στις συναφείς υποδομές (κατασκευαστικός τομέας). Για το λόγο αυτό άλλωστε η Κίνα κατηγορείται από ορισμένους, κυρίως Αφρικανούς, πως ακολουθεί νεο-αποικιοκρατική πολιτική.
Ας πάμε τώρα στα δικά μας. Το 1990 ο Nye μπορεί μεν να περιέγραψε ποιοτικά την έννοια της ήπιας ισχύος αλλά πέρασαν αρκετά χρόνια μέχρι αυτή να περιγραφεί ποσοτικά. Ο πρώτος, και μοναδικός μέχρι σήμερα, δείκτης μέτρησης (index) της ήπιας ισχύς των χωρών δημιουργήθηκε το 2010 από τον κ. Jonathan McClory σε συνεργασία με το περιοδικό Monocle. Ο δείκτης χρησιμοποιεί περίπου 50 κριτήρια αξιολόγησης της ήπιας ισχύος 30 χωρών. Τα κριτήρια περιγράφουν το πλαίσιο των τριών προαναφερθέντων πυλώνων που περιέγραψε ο Nye: την κουλτούρα, τις πολιτικές αξίες, και την εξωτερική πολιτική των χωρών. Η έκπληξη; Για πρώτη φορά (περίοδος 2014/15) η Ελλάδα περιελήφθη στις 30 χώρες που διαθέτουν σημαντική «ήπια ισχύ». Συγκεκριμένα κατετάγη στην 28η θέση. Ενδεικτικά ας αναφερθεί πως η Ρωσία βρίσκεται στην 29η θέση, η Τουρκία στην 26η, η Βραζιλία στην 22η, η Κίνα στη 19η, η Γαλλία στην 5η, το Ηνωμένο Βασίλειο στην 3η, και η Γερμανία στη 2η θέση. Στην 1η θέση βρίσκονται οι ΗΠΑ.
Θα ισχυρισθεί δικαίως(;) ίσως κάποιος: σιγά το πράμα, ένας δείκτης είναι και τίποτε περισσότερο. Μπορεί ναι, μπορεί όχι. Καταρχήν θα εφιστήσω την προσοχή των αναγνωστών πως για τη δημιουργία του δείκτη χρησιμοποιούνται 50 αρκετά σημαντικά κριτήρια. Αν θέλουμε ωστόσο να ευελπιστούμε σε ένα καλύτερο αύριο, θα πρέπει να αρχίσουμε να κοιτάμε τη μεγάλη εικόνα, να ανακαλύψουμε τα ποιοτικά εργαλεία που διαθέτουμε ως χώρα και να τα αξιοποιήσουμε. Συντονισμός και ηγεσία χρειάζεται. Τίποτε περισσότερο.
* Σωτήρης Ν. Καμενόπουλος, υπ. Διδάκτωρ Πολυτεχνείου Κρήτης.
