default-image

Η ιστορία της νήσου Χρυσής από την Ελένη Βλάσση

Χανιά
Η ιστορία της νήσου Χρυσής από την Ελένη Βλάσση

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Γεραπετρίτισσα σκηνοθέτις, παραγωγός, δημοσιογράφος και πολιτικός κ. Ελένη Βλάσση, μετά το εκπληκτικό της ντοκιμαντέρ -αφιέρωμα στη Σπιναλόνγκα, με τίτλο "Ο τόπος που δακρύζουν οι Θεοί", είχε επιστρέψει στη γενέτειρα της την Ιεράπετρα,και είχε παρουσιάσει στο πλαίσιο των πολιτιστικών εκδηλώσεων "Κύρβεια" δυο ακόμα ντοκιμαντέρ. Το πρώτο αφορούσε στην ιστορία της νήσου "Χρυσής" και το δεύτερο στα πολιτιστικά δρώμενα στο Μαρόκο, τα ήθη και τα έθιμα, τον τρόπο ζωής των Μαροκινών, τη φυλή των Βερβερίνων, του μικρού και του μεγάλου Άτλαντα, που μας συστήνει τους Άραβες και τους Τουαρέγκ. Τίτλος του ήταν "Στη σκιά του Άτλαντα".

«Μέχρι σήμερα έχω κάνει γύρω στα 350 ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα και τη Γαλλία. Κάποιες από τις τελευταίες μου δουλειές ήταν και εκείνες που παρουσιάστηκαν στη "Μελίνα Μερκούρη", στο πλαίσιο των "Κυρβείων". Είμαι χαρούμενη γιατί οι συντοπίτες μου είχαν την ευκαιρία να δούνε μεταξύ άλλων και ένα ντοκιμαντέρ που αφορά στον τόπο μας, και έχει μάλιστα θέμα του τη Χρυσή που αγαπάμε όλοι μας», μας είπε τότε η κ. Ελένη Βλάσση.

Η Χρυσή

Το φως του ήλιου στη Χρυσή μεταμορφώνει σε εικόνα τα λόγια. Αυτό το νησί έχει μια προσωπικότητα,φτιαγμένη από το παιχνίδι των περιστάσεων και τον χρόνο. Αυτές οι περιστάσεις, που όλες μαζί δημιουργούν μια ταυτότητα περιλαμβάνουν τα ψάρια και το νερό... τους ανέμους και το χορτάρι... τους βράχους και το κεδρόδασος... τα αποδημητικά πουλιά και τα ανθρώπινα όντα.

Τα κρυστάλλινα γαλαζοπράσινα νερά του νησιού με τη χρυσή αμμουδιά, σε καλούν να γευτείς το νέκταρ της ζωής, να χαθείς στο ρέμβος και στην ονειροπόληση.

Ποιες μαγικές ιδιότητες έχει δωρίσει η φύση σε αυτό το νησί, που μέσα στην αγκαλιά του Λιβυκού Πελάγους, αιχμαλωτίζει τον ταξιδιώτη με τα θέλγητρα του; Ποια μυστηριακή δύναμη κάνει το χρόνο να σταματά, για να υποκλιθεί στον παφλασμό των κυμάτων και στα απομεινάρια της ανθρώπινης παρουσίας, σε ένα ταξίδι από την προϊστορική και την ιστορική εποχή μέχρι σήμερα;

Ο επισκέπτης δεν μπορεί να αντισταθεί στο κάλεσμα της. Κι αν δεν έχει κάποιο ιδιωτικό σκάφος για να την προσεγγίσει , μπορεί να κάνει το όνειρο του πραγματικότητα επιβιβαζόμενος σε μικρά επιβατικά σκάφη, που αναχωρούν καθημερινά για τη Χρυσή, από το λιμάνι της Ιεράπετρας.

Οκτώ μίλια νότια της Ιεράπετρας, της μοναδικής πόλης της νοτιοανατολικής Κρήτης,, της πόλης των αγαλμάτων όπως έλεγαν οι Βενετοί βρίσκεται η Χρυσή που πολλοί αποκαλούν Γαϊδουρονήσι. Οι Γεραπετρίτες την αποκαλούν απλώς "νησί" και είναι συναισθηματική η σχέση που έχουν αναπτύξει μαζί του στο χρόνο. Η Χρυσή για τους περισσότερους Ιεραπετρίτες δεν είναι απλά ένα νησί, αλλά και ο πρωταγωνιστής της ζωής τους.

Στη μαγεία του Λιβυκού Πελάγους, το ταξίδι γίνεται συνήθως με παρέα αρτέμηδες, και ασημόγλαρους σπανιότερα δε και με δελφίνια. Η διαδρομή είναι απολαυστική καθώς οι καιρικές συνθήκες από τα μέσα Μαΐου έως τα τέλη Σεπτεμβρίου, που γίνονται τα δρομολόγια είναι ιδανικές. Μετά μία περίπου ώρα, τα σκάφη προσεγγίζουν στη νότια απάνεμη πλευρά του νησιού. Πρώτη γνωριμία με τη Χρυσή, στη μικρή προβλήτα στη θέση "Βουγιού Μάτι".

Όρμοι κρυφοί και φανεροί, παρθένες παραλίες, σπάνια δάση, πολύτιμοι οικότοποι, εκλεκτή πανίδα και χλωρίδα, που κατοικεί στο νησί εδώ και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.

Ο ταξιδιώτης έχει στη διάθεση του μία ολόκληρη μέρα για να τρυγήσει τα κάλλη της Χρυσής, να περιδιαβεί τα μονοπάτια της, να βουτήξει στα κρυστάλλινα νερά που την θωπεύουν γλυκά. Κι όταν η κούραση της περιπλάνησης βαρύνει τα μέλη του, να γευτεί τις λιχουδιές του περιπτέρου του Δήμου Ιεράπετρας.

Ας επιτρέψουμε στην πλανεύτρα του Λιβυκού πελάγους να μας μιλήσει μέσα από την ποικιλομορφία της, να μας μυήσει στα απόκρυφα της και να σκιαγραφήσει την φυσική και γεωγραφική ύπαρξη σαν Μούσα.

Η Χρυσή είναι σχεδόν επίπεδη, με μέσο υψόμετρο μόλις 10 μ. Από μακριά φαίνεται σαν μια λεπτή λωρίδα γης, που αναδύεται από τη θάλασσα. Έχει μέγιστο μήκος πέντε χιλιομέτρων και καταλαμβάνει έκταση περίπου πέντε τετραγωνικών χιλιομέτρων.

Το ψηλότερο σημείο της βρίσκεται ανατολικά, στη θέση Κεφάλα και φτάνει τα 31 μ.

Αυτή η λοφοκορφή ήσυχη και διαβρωμένη μιλάει για την υπομονή του βράχου, της άμμου και του νερού, που σμίλεψαν στη θέση κατά πρόσωπο τρία ανθρώπινα κεφάλια κάτω από τα οποία σύμφωνα τον θρύλο, οι πειρατές έκρυψαν τον θησαυρό τους.

Η περιήγηση

Το συνολικό μήκος των μονοπατιών της Χρυσής είναι περίπου 10 χιλιόμετρα. Οι θηρευτές εμπειριών που θα τα ακολουθήσουν, θα απολαύσουν μέσα σε τρεις ώρες χαλαρού περιπάτου, την ποικιλία των τοπίων του νησιού.

Από το χώρο αποβίβασης ξεκινά μονοπάτι που ξεδιπλώνεται κατά μήκος της νότιας παραλίας . Μοναδικές συγκινήσεις προσφέρει και η βόρεια παραλία , που βρίσκεται σε απόσταση μόλις πέντε λεπτών με τα πόδια. Το πέρασμα προς τη βόρεια παραλία, στεφανώνει ένα δάσος κέδρων ριζωμένων πάνω σε ένα χαλί από εξωτικές αμμοθίνες.

Το ίδιο μονοπάτι, στρίβει προς βορρά και οδηγεί στην ανατολική πλευρά του όρμου Μπελεγρίνα και από εκεί στην κορυφή του υψώματος Κεφάλα. Εκεί, ανάμεσα σε ουρανό και γη, ξεπροβάλλει το δασικό φυλάκιο του νησιού , που δεσπόζει στο τοπίο. Η πανοραμική του θέα, ταξιδεύει τη ματιά του επισκέπτη σε ολόκληρη τη Χρυσή.

Στον όρμο Μπελεγρίνα ο επισκέπτης θα μείνει άφωνος καθώς η παραλία,αποτελείται αποκλειστικά από άπειρα μικρά κοχύλια, ενώ εμφανή είναι και απολιθωματοφόρα στρώματα με δίθυρα.

Φτάνοντας στο μοναδικό σπίτι του νησιού, ο περιπατητής μπορεί να θαυμάσει τις διαστρωματώσεις του ανθρώπινου πολιτισμού, από τους Μίνωες έως τους Ρωμαίους Η αλυκή, στεγνώνει μέσα στον ζεστό Λίβα το αλάτι της, από τα ιστορικά χρόνια. Το αρχαίο λιμάνι βυθισμένο εν μέρει, κρύβει κάτω από τα νερά του ναυτικά μυστικά των Μινώων και των Ρωμαίων, που αγκυροβόλησαν εδώ. Τα θεμέλια αρχαίων κτισμάτων και δυτικότερα, το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, του 13ου αιώνα, είναι εικόνες που συνθέτουν το παζλ της ιστορίας της Χρυσής.

Σε αρκετά σημεία της διαδρομής, ξετρυπώνουν παμπάλαια πηγάδια με γλυφό νερό.

Στη νότια ακτή, κόκκινοι κερατόλιθοι ορθώνονται στο έδαφος.

Λίγες μόνο ώρες περιήγησης στην Χρυσή φτάνουν για να συλλέξεις χρώματα, μυρωδιές και εικόνες σπάνιας ομορφιάς , ξεχωριστό δώρο, από ένα ιδιαίτερο κομμάτι της Κρητικής φύσης.

Τα πετρώματα και το έδαφος

Πριν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, η λάβα που χύθηκε από τα σπλάχνα του υποθαλάσσιου ηφαιστείου της περιοχής, όταν στερεοποιήθηκε δημιούργησε τα βασικά πετρώματα της Χρυσής. Στη βραχώδη ακτογραμμή πάνω από τα ηφαιστειογενή πετρώματα υπάρχουν θαλάσσια ιζήματα, σε μια εντυπωσιακή παλέτα χρωμάτων με,κόκκινους κερατόλιθους , λατυποπαγή που μοιάζουν με μωσαϊκό, γκρι ψαμμίτες και οφιόλιθους.

Στην περιφέρεια του νησιού το τοπίο είναι επιβλητικό, με χρωματιστά πετρώματα να λούζονται στο κύμα. Βράχια καστανοκόκκινα, πορφυρά, γκρι, γκριζοπράσινα αλλά και μαύρα οριοθετούν τις ακτές.

Το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας της Χρυσής καλύπτεται από λευκή και κιτρινόλευκη άμμο.... Στα επίπεδα μέρη το έδαφος είναι σχετικά συμπαγές, με λεπτόκοκκη κοκκινωπή άμμο , που συχνά είναι καλυμμένη από βρυόφυτα και λειχήνες.

Στις αμμοθίνες η άμμος είναι κιτρινωπή και χονδρόκοκκη και τη συγκρατούν οι βαθιές και εκτεταμένες ρίζες των κέδρων, που δημιουργούν ένα πυκνό πλέγμα ενώ το φύλλωμά τους αγγίζει το έδαφος.

Τα απολιθώματα

Πολλές χιλιάδες χρόνια πριν, η Χρυσή ήταν ακόμη βυθισμένη στο νερό γι' αυτό και όλα τα απολιθώματα, που έχουν βρεθεί σε αυτήν είναι θαλάσσιας προέλευσης. Υπολογίζεται ότι αποτέθηκαν πάνω στα ηφαιστειακά πετρώματα, πριν από 350.000 χιλιάδες έως 70.000 χρόνια.

Οι περιοχές που είναι πλούσιες σε απολιθώματα, βρίσκονται σε ύψος έως και έξι μέτρα πάνω από τη θάλασσα, στα βόρεια, βορειοανατολικά, νότια και νοτιοανατολικά τμήματα του νησιού. Συνολικά έχουν βρεθεί 49 είδη απολιθωμάτων, από τα οποία τα 13 είναι δίθυρα, τα 39 γαστερόποδα δηλ. κοχύλια και πεταλίδες, ένα σκαφόποδο, ένα κοράλλι και ένας αχινός.

Βλάστηση και χλωρίδα

Αν και η έκταση της Χρυσής είναι σχετικά μικρή, η βλάστηση της παρουσιάζει εξαιρετική ποικιλία σε σχέση με το μέγεθος της, με πέντε κύριους τύπους βλάστησης.

Στο νησί κυριαρχούν ο κέδρος, το θαμνοκυπάρισσο και ο σχίνος, τόσο σε μορφή θάμνου όσο και δέντρου, με αποτέλεσμα να είναι αυτά, που διαμορφώνουν τη φυσιογνωμία της βλάστησης του.

Δυτικά και ανατολικά το τοπίο στεφανώνουν αραιοί θαμνότοποι, φρύγανα όπως τα λέει ο λαός.

Στο στενότερο τμήμα του νησιού, μέσα στο κεδρόδασος, εντοπίζεται και μια συστάδα λίγων πεύκων, ενώ η παραλιακή βλάστηση είναι αμμόφιλη.

Το εντυπωσιακό κεδρόδασος της Χρυσής έχει έκταση περίπου 350 στρέμματα, έκταση αντίστοιχη με αυτήν που καταλαμβάνουν οι αμμοθίνες του κεντρικού - ανατολικού τμήματος του νησιού. Τα αιωνόβια δέντρα του, με,ύψος μέχρι και 10 μέτρα, πλαισιώνονται από αραιή και χαμηλή αμμόφιλη βλάστηση... Θάμνοι εντοπίζονται σε κάποια σημεία στις παρυφές του δάσους με τους κέδρους, μαζί με σχίνους και ρείκια.

Η πυκνότητα των κέδρων στο δάσος, αγγίζει τα 14 δέντρα ανά στρέμμα, και η,μέση ηλικία τους ξεπερνάει τους δύο αιώνες. Αν και τα περισσότερα δέντρα έχουν ύψος 3 έως 7 μέτρα, αρκετά φτάνουν τα 8 ή και τα 10 μέτρα, με διάμετρο κορμού το ένα μέτρο ενώ μετρούν τουλάχιστον τρεις αιώνες ζωής.

Η ρίζα των κέδρων αναπτύσσεται σε ακτίνα τουλάχιστον διπλάσια από το ύψος τους, ενώ το φύλλωμά τους είναι πυκνό και φτάνει μέχρι το έδαφος. Έτσι, η ρίζα συγκρατεί την άμμο από τις βροχές. Ο κέδρος για την επιβίωση του, εκκρίνει υγροσκοπικά άλατα, τα οποία τις νυχτερινές ώρες συγκεντρώνουν την υγρασία της ατμόσφαιρας και του χαρίζουν το νερό που χρειάζεται.

Η μισή έκταση του νησιού, κυρίως δυτικά και ανατολικά, καλύπτεται από δάσος, σε πετρώδες έδαφος, όπου κυριαρχεί το θαμνοκυπάρισσο μαζί με άλλα θαμνώδη φυτά.

Τη βορειοδυτική πλευρά και το ανατολικότερο σημείο του νησιού έχει καταλάβει, σε αμμώδες συμπαγές υπόστρωμα, μικτό δάσος κέδρων και θαμνοκυπάρισσων.

Θαμνότοποι με θυμάρια, ρείκια, λαδανιές αλλά και βολβώδη φυτά όπως η σκυλοκρεμμύδα, εντοπίζονται στα ανατολικά και στα δυτικά άκρα του νησιού.

Στις αμμώδεις παραλίες κυριαρχούν αμμόφιλα φυτά, ανθεκτικά στην υψηλή συγκέντρωση αλατιού όπως το μονοπέταλο το λιμονίαστρο, οι σιληνές, η παραθαλάσσια γαλατσίδα αλλά και ο θαλασσόκρινος. Τα τελευταία χρόνια οι πληθυσμοί του μειώθηκαν λόγω της έντονης ανθρώπινης δραστηριότητας.

Εκατό διαφορετικά είδη φυτών, που αντιστοιχούν στο 1/20 της κρητικής χλωρίδας, συναντώνται στη Χρυσή. Αρκετά από αυτά είναι σπάνια και προστατεύονται με διεθνείς συμβάσεις και νόμους.

Δεκατρία φυτά είναι ενδημικά, δηλ. φύονται αποκλειστικά στη Χρυσή και το γειτονικό Κουφονήσι. Το σημαντικότερο είναι ένα είδος κολχικού. Από την εποχή της περιγραφής του, το 1967, δεν έχει εντοπισθεί σε άλλο μέρος του κόσμου, οπότε η ύπαρξη και η διαιώνιση του, καθώς και όλων των φυτών της Χρυσής εξαρτάται άμεσα, από την καλή κατάσταση των οικοσυστημάτων στα δύο νησιά.

Το μπούζι, ο αθάνατος και το αρμυρίκι , οφείλουν την παρουσία τους στον ανθρώπινο παράγοντα.

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες

Διάσπαρτα όστρακα, στο δυτικό και στο ανατολικό μέρος του νησιού, αποδεικνύουν ότι η ανθρώπινη παρουσία στο νησί χρονολογείται από τη μινωική εποχή.

Η συνύπαρξη του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον υπήρξε αρμονική στο πέρασμα του χρόνου, με αποτέλεσμα η Χρυσή να μην υποστεί φθορές, που θα είχαν μοιραίες συνέπειες στην ομορφιά της.

Αν και στο παρελθόν αναπτύχθηκαν στο νησί μικροί οικισμοί, τους τελευταίους αιώνες η Χρυσή παραμένει ουσιαστικά ακατοίκητη.

Στα βορειοδυτικά υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, προστάτη των ψαράδων, κατασκευασμένη πιθανότατα τον 13ο αι. Βορειοανατολικά της εκκλησίας, κοντά στην ακτή, υπάρχει το μοναδικό σπίτι του νησιού το οποίο είναι κτισμένο πάνω σε αρχαίες εγκαταστάσεις, που περιλαμβάνουν ένα μικρό λιμενοβραχίονα και μια παλιά αλυκή.

Νότια και νοτιοδυτικά του Αγίου Νικολάου εντοπίζονται πηγάδια, που αποδεικνύουν την συνέχεια της ανθρώπινης παρουσίας από αρχαιοτάτων χρόνων έως σήμερα. Οι λαξευτοί τάφοι που διασώζονται στην περιοχή είναι μνημεία σπάνιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο μεγαλύτερος από αυτούς είναι Ρωμαϊκής εποχής. Η Χρυσή έως και σήμερα εξακολουθεί να προσφέρει απάνεμα μέρη στους ψαράδες της περιοχής για να ξεψαρίσουν τα δίχτυα τους και να ξεκουραστούν.

Οι φυσιολάτρες ανακάλυψαν το νησί πριν αρκετές δεκαετίες και το κατέστησαν προορισμό τους , κατασκευάζοντας πρόχειρα καταλύματα κάτω από τους κέδρους και δεντρόσπιτα. Σήμερα απαγορεύεται η κατασκευή πρόχειρων καταλυμάτων.

Η Χρυσή έχει ανακηρυχθεί «Περιοχή Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους» και είναι υπό ένταξη στο ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών "Φύση 2000". Έτσι, πολύ σύντομα θα αποκτήσει ένα ιδιαίτερο διαχειριστικό καθεστώς, που θα προστατεύει τα σπάνια είδη της και τα οικοσυστήματα της, καθώς η κατακόρυφη αύξηση των επισκεπτών της, κυρίως την τελευταία δεκαπενταετία ελλοχεύει κινδύνους.

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News