Η Κρήτη αποκτά "ασπίδα" απέναντι στα ρίχτερ και το τσουνάμι. Ένα πρόγραμμα-σταθμό για την προστασία του νησιού μας από τον Εγκέλαδο, το οποίο εκπονείται από το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Αστεροσκοπείου Αθηνών και αφορά, εκτός από το Ηράκλειο, το Αίγιο και την Καλαμάτα.
Σε αγαστή συνεργασία με το Δήμο Ηρακλείου, όπως δήλωσε ο διευθυντής του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Αστεροσκοπείου Αθηνών κ. Άκης Τσελέντης, το πρόγραμμα "Ασπίδα", το οποίο βρίσκεται στο τελικό του στάδιο, έχει σαρώσει το Ηράκλειο για τη χαρτογράφηση των ρηγμάτων, ώστε η μεγαλύτερη πόλη της Κρήτης να μπορεί να κοιμάται όσο το δυνατόν πιο ήσυχη, αλλά όχι εφησυχασμένη - καθώς ουδείς γνωρίζει ποιες αι βουλαί του Εγκέλαδου - γίνεται.
Σύμφωνα με τον κ. Τσελέντη, το "Ασπίδα" έχει ήδη δώσει πολύτιμα δείγματα γραφής, με τις πρώτες διαπιστώσεις να δείχνουν ότι η πλειονότητα των χερσαίων ρηγμάτων στην περιοχή μας δεν είναι σεισμικά ενεργά, ενώ κάποια που έχουν προβληματίσει τους επιστήμονες μελετώνται.
Πολλαπλοί στόχοι
Οι στόχοι του ερευνητικού αυτού προγράμματος, σύμφωνα με το διευθυντή Ερευνών του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Αστεροσκοπείου Αθηνών κ. Βασίλη Καραστάθη, είναι πολλαπλοί. Αρχικά η εκτίμηση του σεισμικού δυναμικού στο δομημένο ιστό της πόλης μέσα από τη μελέτη των ρηγμάτων που ζώνουν το Ηράκλειο, η εκτίμηση της απειλής από ένα τσουνάμι, σε συνδυασμό με το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Astarte, το οποίο επίσης "τρέχει" αυτό το διάστημα, και επιπλέον η "ακτινογράφηση" της τρωτότητας των μνημείων και κυρίως εκείνων που έχουν τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα.
Το πιο σημαντικό είναι ότι με τα νέα εργαλεία που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία είναι δυνατόν να γίνει μοντελοποίηση των σεισμικών πηγών γύρω από το Ηράκλειο, πρακτικά δηλαδή να αναγνωριστούν τα ρήγματα που μπορούν να δώσουν έναν ισχυρό σεισμό και να προσδιοριστεί επακριβώς ποσοτικά ο σεισμικός κίνδυνος.
Προσομοιώσεις
Αυτό σημαίνει ότι οι επιστήμονες προσομοιώνουν μια ενδεχόμενη επέλαση του Εγκέλαδου στη μορφή ενός σεναρίου, που περιλαμβάνει το επίκεντρο, την ένταση και άλλα στοιχεία, μοντελοποιείται η κίνηση, πώς ακριβώς δηλαδή θα κινηθεί το έδαφος και τι ζημιές θα προκληθούν. Μέσω αυτών των προσομοιώσεων γίνεται και εκτίμηση του κινδύνου από ένα παλιρροϊκό κύμα που αποτελεί πάντα ένα ορατό ενδεχόμενο με δεδομένη την ιστορικότητα της περιοχής μας.
Άλλωστε, όπως σημείωσε ο κ. Καραστάθης, «οπουδήποτε υπάρχει ανοικτή θάλασσα ο κίνδυνος είναι υπαρκτός». Πόσω μάλλον σε μια από τις πιο επικίνδυνες ζώνες της Μεσογείου, η οποία οροθετείται από το λεγόμενο Ελληνικό σεισμικό τόξο και έχει δώσει τουλάχιστον τρία ισχυρά παλιρροϊκά κύματα από την αρχαιότητα ως τα σύγχρονα χρόνια.
Τα μνημεία
Ιδιαίτερη σημασία έχει η παράμετρος η οποία αφορά στην εκτίμηση της τρωτότητας του πολιτισμικού μας πλούτου, των μνημείων, στα πλαίσια του προγράμματος "Ασπίδα". Οι σεισμολόγοι, σε συνεργασία με μηχανικούς, επιλέγουν συγκεκριμένα μνημεία και εξετάζουν και με επιτόπια έρευνα τη συμπεριφορά τους στην περίπτωση ενός σεισμικού φαινομένου.
Όπως μας εξήγησε ο κ. Καραστάθης, «έχουμε μελετήσει αρκετά την περιοχή του Ηρακλείου και έχουμε αποκρυσταλλωμένη άποψη και για τα μνημεία». Σε εκείνα που έχουν τεθεί στο μικροσκόπιο σεισμολόγων και τεχνικών εξετάζεται τι είδους δόνηση μπορεί να δεχτούν και στη βάση ειδικού προγράμματος εκτιμάται η τρωτότητα, προβλέποντας ανάλογα με το μέγεθος του σεισμού τις καταστροφές που θα μπορούσαν να προκληθούν. Αυτό αποτελεί μια πολύ σημαντική παράμετρο, καθώς αντιμετωπίζει συνολικά το θέμα του κινδύνου από ένα σεισμό.
Ειδικά για το Ηράκλειο, οι ειδικοί δίνουν ιδιαίτερο βάρος με δεδομένη την ανάπτυξη της περιοχής, το μεγάλο βάρος που σηκώνει πολιτιστικά, τουριστικά και πληθυσμιακά, και βεβαίως το βεβαρημένο σεισμικό ιστορικό.
Προτεραιότητα
Πάντως, σε κάθε περίπτωση εκφράζεται αισιοδοξία καθώς η πόλη εμφανίζεται να είναι καλά θωρακισμένη στη βάση του αντισεισμικού κανονισμού, ενώ όπως έχει αποδείξει και με τον πρόσφατο σεισμό των 6,2 ρίχτερ η θάλασσα αποτελεί κυριολεκτικά την ασπίδα όχι μόνο για το Ηράκλειο, αλλά για ολόκληρη την Κρήτη, αφού οι ισχυρότερες από τις σεισμικές δονήσεις καταγράφονται σε υποθαλάσσιο χώρο και σε μεγάλο εστιακό βάθος, περιορίζοντας έτσι τον κίνδυνο καταστροφών.
Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο διευθυντής Ερευνών του Γεωδυναμικού, «το Ηράκλειο το έχουμε σε προτεραιότητα. Είναι μεγάλη πόλη, βρίσκεται πολύ κοντά στη σύγκλιση των πλακών στην περιοχή του νότιου Αιγαίου και θέλει προσοχή. Βέβαια, έχουν γίνει καλά βήματα και βαδίζει πάντα με σύνεση!».
Το PATCH
Αξίζει να σημειωθεί, όσον αφορά στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς από το ενδεχόμενο ενός μεγάλου σεισμού, ότι το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης συμμετείχε σε ένα ακόμα ευρωπαϊκό πρόγραμμα με αυτό το στόχο, το λεγόμενο PATCH, το οποίο ολοκληρώθηκε το 2011. Στα πλαίσιά του επιστήμονες του ΜΦΙΚ, σε συνεργασία με το Δήμο, εκπόνησαν ειδική άσκηση για την προσομοίωση των συνθηκών αντιμετώπισης ενός σεισμού με δράσεις βάσει πρωτοκόλλου για την προστασία των κινητών και ακίνητων μουσειακών εκθεμάτων του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας και την προστασία διατηρητέων μνημείων και οικιστικού ιστού, με έμφαση στην περιοχή της Αγίας Τριάδας.
Το εν λόγω πρόγραμμα έφερε τον τίτλο "Εφαρμογή ορθών πρακτικών και κανόνων προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς σε περίπτωση σεισμικού κινδύνου".
Δεν απειλούμαστε από το ρήγμα των Ιμαλαΐων - Πολύ μακριά από μας το Νεπάλ
Την ίδια στιγμή, οι επιστήμονες συνεχίζουν να είναι καθησυχαστικοί για το αν τα ρίχτερ του Νεπάλ θα μπορούσαν με κάποια διαδικασία σεισμικού ντόμινο να φτάσουν ως τη "γειτονιά" μας. Τόσο ο πρόεδρος του Οργανισμού Αντισεισμικής Προστασίας κ. Ευθύμιος Λέκκας, όσο και ο καθηγητής Σεισμολογίας και διευθυντής Ερευνών του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Αστεροσκοπείου Αθηνών κ. Γεράσιμος Παπαδόπουλος δηλώνουν ότι είμαστε πολύ μακριά για να υπάρχει ο παραμικρός κίνδυνος. Άλλωστε, έχουμε τα δικά μας ρίχτερ για να μας προβληματίζουν, όπως σημείωσε ο κ. Παπαδόπουλος. Ο ίδιος καθησυχάζει λέγοντας ότι το ρήγμα του Νεπάλ «δεν έχει τη δυναμική να φτάσει ως τα εδώ», και το όποιο ενδεχόμενο ενεργοποίησης άλλων ρηγμάτων αφορά στην περιοχή που βρίσκεται στο... μάτι του Εγκέλαδου.
Όσον αφορά στο γιατί υπήρξαν τόσο μεγάλες καταστροφές από ένα σεισμό που μπορεί να ήταν μεν μεγάλος, δεν έφτασε όμως σε μεγέθη όπως εκείνο των 9 ρίχτερ της Φουκουσίμα στην Ιαπωνία ή του σεισμού της Ινδονησίας το 2002, η απάντηση είναι απλή. Σύμφωνα με τον κ. Παπαδόπουλο, αιτία είναι οι κακές κατασκευές στο Νεπάλ, μιας χώρας φτωχής, χωρίς καν αντισεισμικό κανονισμό, παρά το ότι βρίσκεται σε μια από τις πιο σεισμογενείς περιοχές του πλανήτη.
Πρόταση: Συνολικό σχέδιο αντιμετώπισης κινδύνου από το ΤΕΕ/ΤΑΚ
Μια φυσική καταστροφή σημειώνεται στο Ηράκλειο. Όχι απαραίτητα ένας σεισμός. Μπορεί να είναι ένα παλιρροϊκό κύμα, συνέπεια υποθαλάσσιων κατολισθήσεων, ή μια πλημμύρα ή ακόμα και μια μεγάλη πυρκαγιά. Οι πολίτες, ψύχραιμοι, έχουν ενημερωθεί για τα σχέδια διαφυγής, είτε βρίσκονται σε κάποια δημόσια υπηρεσία είτε σε κάποιο ιδιωτικό χώρο.
Ακολουθούν τις εξειδικευμένες οδηγίες ανάλογα με το είδος της φυσικής καταστροφής που έχει χτυπήσει και τις σημάνσεις με διαφορετικό χρώμα ανά περίπτωση. Εκεί τους περιμένουν συγκεκριμένες δομές και άνθρωποι που έχουν εκπαιδευτεί στην αντιμετώπιση των εκτάκτων αναγκών. Και το όλο σχέδιο που δρα συμπληρωματικά στα ήδη υπάρχοντα για το σενάριο του «ο μη γένοιτο» καταφέρνει το μεγάλο στόχο, που είναι η ελαχιστοποίηση των συνεπειών και η όσο το δυνατόν συντομότερη ανάκαμψη του Ηρακλείου.
Το προσχέδιο
Αυτό που μοιάζει με ένα πολύ εξιδανικευμένο σκηνικό μέσα σε ένα τοπίο καταστροφής που νομοτελειακά δεν μπορεί να αποκλειστεί, πόσω μάλλον όταν μιλάμε για σεισμούς, δεν είναι επιστημονική φαντασία, όπως εύκολα θα μπορούσε να εικάσει κάποιος, αλλά ίσως μια πραγματικότητα που τώρα μπαίνει στα σκαριά. Πρόκειται για μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πρόταση, η οποία παρουσιάστηκε στη μορφή σκαριφήματος μιας προγραμματικής σύμβασης από τον πρόεδρο του Παραρτήματος Ανατολικής Κρήτης του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος κ. Γιάννη Χαρωνίτη στην έκτακτη εκπομπή της περασμένης Πέμπτης με θέμα τους σεισμούς από την "ΚΡΗΤΗ TV".
Η προγραμματική αυτή σύμβαση, όπως εξήγησε ο κ. Χαρωνίτης στην πρωτόλεια μορφή της έχει ήδη τύχει θετικής ανταπόκρισης από την Περιφέρεια Κρήτης, ενώ έχουν δρομολογηθεί συζητήσεις και επαφές με το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης για την υλοποίησή της.
Οι προτάσεις
Το προσχέδιο του φιλόδοξου προγράμματος με τίτλο «Σχεδιασμός και υποστήριξη για την καταγραφή των κτηρίων Δημοσίου Ενδιαφέροντος και χώρων συνάρθροισης κοινού και δημιουργία σχεδίου Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Καταστροφών της Περιφέρειας Κρήτης ΟΣΔΚΠΚ» πρόκειται να παρουσιαστεί από τον κ. Χαρωνίτη στη Διοικούσα του ΤΕΕ/ΤΑΚ την Πέμπτη 7 Μαΐου, ώστε να κατατεθούν σχετικές προτάσεις και παρατηρήσεις που θα το συμπληρώσουν για να αποκτήσει μια πλήρη μορφή η οποία και θα τεθεί επί τάπητος στις επαφές του ΤΕΕ/ΤΑΚ με την Περιφέρεια Κρήτης και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης ώστε να δρομολογηθεί η υλοποίησή του.
Και αυτή θα είναι μόνο η αρχή, καθώς στους στόχους περιλαμβάνεται η διεύρυνση των συμμετεχόντων με ομάδες από το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), το Πολυτεχνείο Κρήτης, το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) και άλλους φορείς. Όπως αποκάλυψε στην έκτακτη εκπομπή της "ΚΡΗΤΗ TV" ο κ. Χαρωνίτης, στα πλαίσια της πρότασης προβλέπεται η διερεύνηση, αξιολόγηση και επικαιροποίηση όλων των τμηματικών σχεδίων αντιμετώπισης έκτακτων καταστάσεων που υφίστανται ώστε να εκπονηθεί ένα ενιαίο με στόχο τη διαχείριση μιας καταστροφής για ολόκληρη την Περιφέρεια Κρήτης και οικισμούς άνω των 500 κατοίκων.
Μεταξύ των στόχων είναι η καταγραφή και ο έλεγχος της τρωτότητας όλων των δημοσίων υπηρεσιών και των σχολείων και γενικά των δημόσιων κτηρίων και να εκπονηθούν για αυτά σχέδια διαφυγής αν και όταν προκύψει ανάγκη. Το εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι προβλέπεται πρόταση νέων χώρων καταφυγής για διαφορετικούς κινδύνους και εξέτασή τους, καθώς είναι διαφορετικές οι ανάγκες που θα προκύψουν από ένα σεισμό από εκείνες σε ένα παλιρροϊκό κύμα ή πλημμύρα ή μια φωτιά ή ακόμα και ένα τοξικό νέφος. Και μπορεί να μοιάζει ακραίο ή ακόμα και καταστροφολογικό, όμως η πρακτική έχει δείξει ότι είναι καλύτερη η πρόληψη από τη θεραπεία, ακόμα και σε σενάρια που μοιάζουν πολύ μακρινά.
Ανά καταστροφή
Με βάση το προσχέδιο της προγραμματικής σύμβασης κατατίθεται πρόταση όχι απλά για πινακίδες στους δρόμους με οδηγίες για περιοχές καταφυγής αλλά και βέλη που θα δείχνουν προς αυτά τα σημεία με διαφορετικά χρώματα, ανάλογα με το είδος της απειλής. Επίσης υπάρχει μέριμνα για τις δομές που θα συναντήσει ο κόσμος στις ζώνες καταφυγής, τις κινητές μονάδες πρώτων βοηθειών αλλά και υγιεινής και αποκομιδής απορριμμάτων, καθώς, όπως έχει αποδείξει η πείρα σε ανάλογες περιπτώσεις είναι το πιο βασικό ζήτημα που προκύπτει μετά από οποιαδήποτε καταστροφή. Για την υλοποίηση του σχεδίου που θα συγκεράσει τα υφιστάμενα ο πρόεδρος του ΤΕΕ/ΤΑΚ προτείνει τη διοργάνωση ενημερωτικών εκδηλώσεων στις περιοχές όπου υπάρχουν ζώνες καταφυγής, προγράμματα εκπαίδευσης σε σχολεία, ενημερωτικά βίντεο και κατατοπιστικά φυλλάδια και άλλες παρεμφερείς δράσεις.
Σεισμογράφος ΜΦΙΚ: Τον "ακούσαμε" μέχρι και στην Κρήτη
Τον τρομακτικό σεισμό στα Ιμαλάια κατέγραψε, παρά τη μεγάλη απόσταση που μας χωρίζει, ο σεισμογράφος του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο, αφού ο εν λόγω σεισμογράφος έχει αποτυπώσει όλους τους μεγάλους σεισμούς που έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια στον πλανήτη, από εκείνο της Αϊτής μέχρι της Ιαπωνίας, και μάλιστα με μεγάλη ακρίβεια, όπως μας εξήγησε ο γεωλόγος του Μουσείου κ. Χαράλαμπος Φασουλάς.
Αναφορικά με τα χαρακτηριστικά του ίδιου του σεισμού και το γιατί προκάλεσε τόσες καταστροφές και θύματα, εκτός βεβαίως από το αυτονόητο, ότι οι κατασκευές ήταν χωρίς αντισεισμική θωράκιση, ο κ. Φασουλάς σημείωσε ότι βασική αιτία του κακού ήταν η μετατόπιση των πετρωμάτων προς την πλευρά του Κατμαντού, μεταφέροντας την ενέργεια προς την πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή. Το ρήγμα, σύμφωνα με το γνωστό επιστήμονα, βρίσκεται κάτω από τα Ιμαλάια, "κουβαλώντας" το στις "πλάτες" του, με αποτέλεσμα να υπάρχουν αυτές οι δραματικές συνέπειες.
Ο "Big οne"
Η σεισμική δόνηση μπορεί να μη μας "αγγίζει" ως περιοχή, όμως έχει αναζωπυρώσει τη συζήτηση για τους σεισμούς όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο μεγάλος φόβος των Αμερικανών είναι το ρήγμα του Αγίου Ανδρέα στην Καλιφόρνια, το οποίο αναμένεται εδώ και χρόνια να "ξυπνήσει" από το λήθαργό του, και η απορία όλων είναι μήπως η περιοχή είναι αυτή που θα δώσει τον επόμενο μεγάλο σεισμό, τον "Big one", όπως τoν αποκαλούν.
Λάδι στη φωτιά ήρθε να ρίξει μια νέα μελέτη από την Αμερικανική Γεωλογική Υπηρεσία, η οποία κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας ότι η πιθανότητα να χτυπήσει την Καλιφόρνια ένας μεγάλος σεισμός έχει αυξηθεί δραματικά. Ερευνητές ανέλυσαν τα τελευταία δεδομένα από το πολιτειακό σύνθετο σύστημα των ενεργών γεωλογικών ρηγμάτων, καθώς και νέες μεθόδους μετάφρασης αυτών των δεδομένων σε πιθανότητες για σεισμό. Βάσει αυτών, η εκτίμηση για την πιθανότητα ότι η Καλιφόρνια θα έρθει αντιμέτωπη με ένα σεισμό μεγέθους 8 ρίχτερ ή και περισσότερο μέσα στα επόμενα 30 χρόνια έχει αυξηθεί από 4,7% σε 7,0%, όπως υποστηρίζουν οι ερευνητές.
Σημειώνεται ότι το ρήγμα του Αγίου Ανδρέα στη Βόρεια Καλιφόρνια αποτελείται από πέντε κύριες διακλαδώσεις, που έχουν συνολικό μήκος 2.011 χλμ. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι υπάρχουν 99% πιθανότητες για έναν σεισμό 6,7 ρίχτερ ή ακόμα και περισσότερων στα επόμενα 30 χρόνια στην Καλιφόρνια, λόγω των ρηγμάτων που βρίσκονται στην περιοχή. Το ρήγμα του Αγίου Ανδρέα, που σχηματίζει το τεκτονικό σύνορο μεταξύ της πλάκας του Ειρηνικού και της πλάκας της Βόρειας Αμερικής, είναι το μεγαλύτερο στην περιοχή.
Σταύρος Μουντουφάρης
