Χθες ήταν ο Βαγγέλης, αύριο μπορεί να είναι το δικό σου παιδί. Κάπως έτσι πρέπει να σκεφτούμε για να δράσουμε όλοι κατά του bullying, κατά του σχολικού εκφοβισμού, ώστε να μη θρηνήσουμε άλλα θύματα. Για να πατάξουμε όμως τη νέα αυτή μάστιγα της εποχής, που σαν αράχνη απλώνει τον ιστό της με ανησυχητικό ρυθμό, πρέπει να μάθουμε να διακρίνουμε τα σημάδια.
Τα σημάδια στο παιδί-θύμα αλλά και στο παιδί-θύτη. Και έτσι, σαν γονείς, σαν εκπαιδευτικοί αλλά και σαν κοινωνία να δράσουμε. Σήμερα ο αξιόλογος κλινικός ψυχολόγος, εκπαιδευτικός και συνεργάτης της "Νέα Κρήτη" Νίκος Παπανικολάου, μέσα από έρευνα που έχει κάνει, αναλύει με κάθε λεπτομέρεια το θέμα "Σχολικός εκφοβισμός". Όπως επίσης το χαρακτήρα και την ψυχοσύνθεση του παιδιού που φοβερίζει ή φοβερίζεται. Δίνει παράλληλα πολύτιμες συμβουλές-οδηγίες χειρισμού και επίλυσης του προβλήματος τόσο εντός του σπιτιού όσο και εντός του σχολικού χώρου.
Ξεδιπλώνοντας λοιπόν το θέμα, ο κ. Παπανικολάου ξεκινάει με τα στοιχεία της παιδικής ηλικίας που σχετίζονται με εμφάνιση βίας στους ενήλικους και αυτά είναι: η γονεϊκή αποστέρηση και κακοποίηση, η πρώιμη έκθεση σε βία, οι συχνές διακοπές της οικογενειακής ζωής, οι εκρήξεις θυμού και συχνά μαλώματα και τα διάφορα προβλήματα με μορφές εξουσίας.
Μορφές του σχολικού εκφοβισμού
Ο σχολικός εκφοβισμός τώρα, στον οποίο επικεντρωνόμαστε με αφορμή το χαμό του Βαγγέλη Γιακουμάκη, μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορες μορφές. Κυρίως όμως εμφανίζεται με:
Σωματική βία (σπρωξίματα, κλοτσιές, γροθιές, χαστούκια, τράβηγμα μαλλιών κ.λπ.).
Συναισθηματική βία (σκόπιμη απομόνωση του παιδιού, να λερώνουν, να κρύβουν, να καταστρέφουν τα πράγματά του, να το εκβιάζουν για χρήματα, να το απειλούν κ.λπ.).
Λεκτική βία (κοροϊδία, βρίσιμο, σαρκασμός, ειρωνεία, διάδοση ψευδούς φήμης κ.λπ.). Σεξουαλική βία (ανεπιθύμητο άγγιγμα, απειλές, προσβλητικά μηνύματα, χυδαία γράμματα και εικόνες, πειράγματα κ.λπ.). Και, τέλος, ηλεκτρονική βία.
Το 30% των μαθητών έχουν δεχτεί bullying
Ενδεικτικό ότι το bullying εισχωρεί όλο και πιο πολύ στην κοινωνία και στην καθημερινότητά μας - πέρα από το θάνατο του 20χρονου Βαγγέλη που βύθισε στο πένθος και στη θλίψη την Κρήτη αλλά και όλη την Ελλάδα - είναι ότι, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, περίπου το 30% των μαθητών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αναφέρουν ότι έχουν δεχθεί απειλές. Περίπου το 17% έχουν δεχτεί επίθεση χωρίς λόγο από ομάδα συμμαθητών τους, ενώ περίπου το 12% έχουν απουσιάσει από το σχολείο τους από 1-10 μέρες επειδή δεν αισθάνονται ασφαλείς.
Ποια είναι, ωστόσο, τα σημάδια που δείχνουν ότι ένα παιδί θυματοποιείται από τους συμμαθητές του. Όπως αναφέρεται στην έρευνα του κλινικού ψυχολόγου-εκπαιδευτικού κ. Νίκου Παπανικολάου, το παιδί επιστρέφει σπίτι πεινασμένο, με σκισμένα ρούχα, κατεστραμμένα βιβλία, του λείπουν πράγματα, ζητά ή κλέβει χρήματα (για να τα δώσει στο θύτη εκβιαστή), χάνει συνέχεια το κολατσιό του ή τα χρήματά του. Έχει ανεξήγητες μελανιές-χτυπήματα και δίνει απίθανες εξηγήσεις γι' αυτά. Επίσης, γίνεται ανεξήγητα επιθετικό στο σπίτι, παράλογο, προκαλεί φασαρίες, επιτίθεται σ' άλλα παιδιά ή αδέλφια. Φοβάται να χρησιμοποιήσει το κινητό ή το e-mail και τρομάζει όταν λαμβάνει μήνυμα στο κινητό. Δε θέλει ούτε να χρησιμοποιήσει το λεωφορείο και αλλάζει διαδρομή πηγαίνοντας προς το σχολείο. Δε θέλει να πηγαίνει σχολείο, κάνει απουσίες-κοπάνες ακόμη κι όταν το πρόγραμμα προβλέπει γιορτή ή σχολική εκδρομή. Την ίδια ώρα, δείχνει ανήσυχο και χάνει την αυτοπεποίθησή του. Αρχίζει να τραυλίζει. Σταματάει να τρώει. Κλαίει πριν κοιμηθεί ή έχει εφιάλτες. Απειλεί με αυτοκτονία. Πέφτει η σχολική του επίδοση (π.χ. άριστη μαθήτρια έρχεται αδιάβαστη και γράφει κάτω απ' τη βάση, για να μη τη λένε «φυτό» οι συμμαθητές της).
Οδηγίες προς γονείς
Η τακτική επικοινωνία με το παιδί είναι πρώτιστης σημασίας (το ρωτάμε πώς τα περνά κ.ά.), όπως αναφέρει ο κλινικός ψυχολόγος-εκπαιδευτικός Νίκος Παπανικολάου. Επίσης ως γονείς δεν πρέπει να αμελούμε τα σημάδια με φράσεις του τύπου «δε βαριέσαι, παιδιά είναι». Αν το παιδί μας πέσει θύμα σχολικής βίας οφείλουμε να βρισκόμαστε δίπλα του. Να του κάνουμε σαφές και ξεκάθαρο ότι δε φταίει αυτό, επισημαίνοντας παράλληλα ότι έκανε πολύ καλά που μίλησε και εξωτερίκευσε το πρόβλημά του. Από την άλλη, τώρα, δεν πρέπει να πιέσουμε το παιδί να κάνει αντεπίθεση, αν δεν μπορεί να το κάνει. Σε μια τέτοια περίπτωση πρέπει να του διδάξουμε να στέκεται όρθιο με αυτοπεποίθηση να κοιτά στα μάτια και να μιλά με παρρησία.
Την ίδια ώρα, ως γονείς, πρέπει να μιλήσουμε σε εκπαιδευτικό του σχολείου, καθώς μπορεί να μη γνωρίζει τίποτε για το θέμα. Να δραστηριοποιήσουμε το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων και να ζητήσουμε τη στήριξη ειδικών (σχολικούς ψυχολόγους κ.λπ.).
Επίσης, συμβουλεύουμε το παιδί να μη δίνει οπουδήποτε το κινητό του ή το e-mail του. Αν το παιδί αρχικά δε θέλει να πάει σχολείο δεν πρέπει να επιμείνουμε. Αλλά το βοηθάμε εντάσσοντάς το σε άλλες δραστηριότητες όπως προσκοπισμός, καλλιτεχνικά κ.ά. Αν έχουμε σοβαρά περιστατικά (τραυματισμό) καλό είναι να μιλήσουμε με την Αστυνομία ή με δικηγόρο. Απαιτώντας παράλληλα απ' το σχολείο να μιλήσει με τους γονείς του θύτη αλλά και με άλλους γονείς, που πιθανά τα παιδιά τους να έχουν πέσει θύματα.
Αν τώρα το παιδί σας εκφοβίζει άλλα παιδιά, εφαρμόστε σταθερά όρια και ποινές με συνέπεια (οι ποινές δεν περιλαμβάνουν σωματική τιμωρία). Ερευνήστε τι το απασχολεί. Προσπαθήστε να το στηρίξετε. Εξηγήστε του ότι η συμπεριφορά του είναι απαράδεκτη και ότι ο αντίκτυπος στ' άλλα παιδιά είναι πολύ βαρύς (αυξάνουμε την ενσυναίσθηση). Αποθαρρύνετε άλλα μέλη της οικογένειάς σας να εκδηλώσουν εκφοβιστικές συμπεριφορές. Διδάξτε στο παιδί σας τρόπους συμπεριφοράς για επίλυση συγκρούσεων, που δεν περιλαμβάνουν βία. Επικοινωνήστε με το σχολείο και τους γονείς των θυμάτων.
Αν το παιδί σας εκφοβίζει επειδή είναι απομονωμένο, προσπαθήστε να το βοηθήσετε να βρει έστω κι ένα φίλο, στον οποίο θα φέρεται με σεβασμό. Εντάξτε το παιδί σας σε δημιουργικές δραστηριότητες.
Ζητήστε τη βοήθεια ειδικού. Αναζητήστε παθολογικές συμπεριφορές στην οικογένειά σας. Η λεκτική κακοποίηση μέσα στην οικογένεια είναι πολύ σοβαρό πρόβλημα και ο σχολικός εκφοβισμός ίσως είναι το "καμπανάκι" ότι κάποια σοβαρά θέματα στην οικογένειά σας ζητούν επίλυση άμεσα.
Τι πρέπει να προσέχουν οι εκπαιδευτικοί
Εξηγούμε απ' την πρώτη σχολική μέρα τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός. Κάνουμε μια μικρή αφίσα για το φαινόμενο. Ευαισθητοποιούμε τα παιδιά που κάνουν μια μικρή ενδοσχολική έρευνα στο φαινόμενο. Διδάσκουμε στα παιδιά να σέβονται τις μεταξύ τους ιδιαιτερότητες. Αφιερώνουμε χρόνο για τη δημιουργία μιας ομάδας συνεργασίας στην τάξη. Ξεκαθαρίζουμε το «όποιος σιωπά είναι συνυπεύθυνος». Μιλούμε και ενθαρρύνουμε το παιδί-θύμα. Επιβάλλουμε κυρώσεις στο θύτη. Σπάζουμε την κλίκα των εκφοβιστών. Ενθαρρύνουμε το θύμα να κάνει παρέες με άλλα παιδιά και είμαστε ανοικτοί σε επικοινωνία με τους γονείς.
Άμυνα… «Πιστέψτε στον εαυτό σας»
Η καλύτερη άμυνα για το θύμα είναι να πιστέψει στον εαυτό του. Να καταλάβει ότι σε καμία περίπτωση δε φταίει για ό,τι του συμβαίνει. Ότι αυτό συμβαίνει και σε πολλά άλλα παιδιά. Για αυτό και δεν πρέπει να διστάζει να μιλήσει και να αποθηκεύσει τα sms και τ' απειλητικά email, καθώς είναι πειστήρια. Επίσης, το θύμα δεν πρέπει να ξεχνά το δικαίωμα ν' αλλάξει σχολείο, όπως και το να αντικαταστήσει τις αρνητικές σκέψεις με θετικές.
Μαρία Αντωνογιαννάκη
