Σύμφωνα με τα άρθρα 55 και 57 της Συνθήκης του Μοντέγκο Μπέϋ του 1982, ως Α.Ο.Ζ. (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη) ορίζεται «η θαλάσσια περιοχή που βρίσκεται μετά την αιγιαλίτιδα ζώνη, στην οποία παράκειται, και εκτείνεται μέχρι το όριο των 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης, από τις οποίες μετριέται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης».
Τα άρθρα 56 και 57 καθορίζουν τα δικαιώματα, τις υποχρεώσεις και τις αρμοδιότητες του παράκτιου κράτους, καθώς και την έκταση που φτάνει μέχρι 200 μίλια από την ακτογραμμή. Τα καινοτόμα χαρακτηριστικά της ΑΟΖ σε σχέση με την υφαλοκρηπίδα είναι η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, ζώντων και μη, όχι μόνο στο βυθό και στο υπέδαφος αλλά και στα υπερκείμενα ύδατα.
Κάθε κράτος πρέπει αρχικά να κηρύξει την ΑΟΖ του. Έπεται η οριοθέτησή της. Στην οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ των αντικείμενων κρατών (π.χ Ελλάδα-Τουρκία) ακολουθείται κατά κανόνα το κριτήριο της «μέσης γραμμής» για απόσταση μικρότερη των 400 μιλίων και απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η σχετική συμφωνία μεταξύ τους. Αν αυτή δεν επιτευχθεί, όπως και στην περίπτωση της υφαλοκρηπίδας, προβλέπεται η προσφυγή σε όργανα επίλυσης διεθνών διαφορών, όπως για παράδειγμα στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Εδώ και χρόνια η Τουρκία επιχειρεί να εμποδίσει την Ελλάδα από το να ασκήσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα, ένα από τα οποία είναι και η κήρυξη και οριοθέτηση ΑΟΖ. Ισχυρίζεται ότι το Αιγαίο, ως ημίκλειστη θαλάσσια περιοχή, πρέπει να τεθεί υπό ειδικό καθεστώς, εν αντιθέσει με άλλες ημίκλειστες θάλασσες όπως την Αδριατική θάλασσα, ή πλήρως κλειστές όπως τη Μαύρη Θάλασσα. Η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη Συνθήκη του ΟΗΕ περί Δικαίου της Θάλασσας, με την οποία τα εθνικά ύδατα μιας χώρας μπορούν να επεκταθούν στα 12 ναυτικά μίλια. Αν και φέρει μόνιμη αντίρρηση στο σχετικό άρθρο της Συνθήκης, η ίδια έχει προβεί σε επέκταση των εθνικών της υδάτων στη Μαύρη Θάλασσα στα 12 ν.μ παράνομα. Το 1995, κατά την επικύρωση της Συνθήκης από το ελληνικό κοινοβούλιο, η Τουρκία δήλωσε ότι στην περίπτωση που η Ελλάδα επέκτεινε τα εθνικά της ύδατα πέραν των 6 ν.μ., αυτό θα εκλαμβανόταν ως απόπειρα περιορισμού της καθώς και άμεση προσβολή της εθνικής της κυριαρχίας. Μέσω αυτού του ισχυρισμού ισχύει ακόμη και σήμερα το λεγόμενο casus belli.
Πολλές φορές οι ασκούντες εξωτερική πολιτική αγνοούσαν ή παρέβλεπαν τις τάσεις που διαμορφώνονται στο διεθνές σύστημα, με αποτέλεσμα η πολιτική που ασκείται να είναι αδιέξοδη και ο ρόλος της Ελλάδας να υποβαθμίζεται. Επιπρόσθετα, αυτό που χαρακτηρίζει τα τελευταία χρόνια τη χώρα είναι ο παθητικός τρόπος με τον οποίο παρακολουθεί τις παγκόσμιες και περιφερειακές ανακατατάξεις στη διεθνή σκηνή. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι ότι η χώρα μας χάνει ευκαιρίες να αναβαθμίσει το ρόλο της στο διεθνές σύστημα και να εκμεταλλευτεί την όποια αδυναμία άλλων κρατών προς όφελός της. Επιπρόσθετα, αδυνατεί να προστατεύσει τα εθνικά της συμφέροντα, κάτι που αποτελεί πρωταρχικό μέλημα του εκάστοτε κράτους και που εν ευθέτω χρόνο θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγάλες απώλειες, ενδεχομένως και σε θέματα εθνικής κυριαρχίας.
Όσο η οικονομική, διπλωματική και στρατιωτική ισχύς της Ελλάδας αποδυναμώνεται για οποιοδήποτε λόγο, τόσο η Τουρκία ή οποιοσδήποτε εγείρει ηγεμονικές αξιώσεις ενάντια στη χώρα μας, αποκτά συγκριτικό πλεονέκτημα. Αποτέλεσμα αυτού είναι η όλο και μεγαλύτερη αναθεωρητική διάθεση από πλευράς της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια, τη στιγμή που η ίδια η Ελλάδα αδυνατεί να υπερασπιστεί τα εθνικά της συμφέροντα και δεν κάνει κάτι για να την αποτρέψει. Άμεσος στόχος της Ελλάδας πρέπει να είναι είναι η επιβίωση, η ανεξαρτησία και η ασφάλειά της όπως επίσης και η αποτελεσματική αποτροπή και εξισορρόπηση της γείτονος χώρας απέναντι σε κάθε αναθεωρητική ή επεκτατική συμπεριφορά.
Η οριοθέτηση και εκμετάλλευση της ελληνικής ΑΟΖ θα συνέβαλε αυτόματα στην αλλαγή της κατανομής ισχύος τόσο σε περιφερειακό επίπεδο όσο και γενικότερα, αφού μέσω της εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων της περιοχής, η χώρα θα αναπτυσσόταν οικονομικά και επομένως αυτό θα μεταφραζόταν και σε αύξηση της ισχύος της στο διεθνές σύστημα. Η Ελλάδα θα αποτελούσε ένα πολύτιμο σύμμαχο εξαιτίας της γεωστρατηγικής της θέσης και θα πετύχαινε να αναβαθμίσει το ρόλο της, αποκτώντας με αυτόν τον τρόπο ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα και υπέρ της Τουρκίας. Μέσω της θέσπισης αυτής της ζώνης, διασφαλίζεται η πολιτική και οικονομική ενότητα του ελλαδικού χώρου, των ηπειρωτικών περιοχών με τα νησιά και διευκολύνεται η ορθή προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος, που είναι και ο μόνος πλούτος του Αιγαίου τον οποίο πραγματικά εκμεταλλεύεται η χώρα μέσω του τουρισμού. Περαιτέρω, δημιουργούνται δυνατότητες οικονομικής εκμετάλλευσης πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης, όπως η παραγωγή ενέργειας από ρεύματα, ύδατα και ανέμους, γεγονός που θα βοηθούσε στην περαιτέρω οικονομική ανάκαμψη της χώρας σε περίοδο κρίσης στην οποία βρίσκεται.
Επιπρόσθετα, δεν θα ήταν σοφό να παραβλέψει κανείς την δυνατότητα της Ελλάδας να διαδραματίσει ένα καίριο ρόλο στον ενεργειακό χάρτη της περιοχής. Με βάση τις ήδη υπάρχουσες μετρήσεις, σημαντικά κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου προβλέπονται στις περιοχές του Πατραϊκού Κόλπου, την Ήπειρο, το Δυτικό Κατάκολο, νότια της Κρήτης και στο νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελόριζου. Τέλος, είναι απαραίτητο να επισημανθεί ότι μέσω του αγωγού που είναι δυνατόν να δημιουργηθεί μεταξύ Ισραήλ-Κύπρου και Ελλάδας, η Δύση θα αποκτήσει πρόσβαση στα κοιτάσματα της Κασπίας και του Καυκάσου, παρακάμπτοντας την Τουρκία και όντας ανεξάρτητη ενεργειακά πλέον από τη Ρωσία. Διαμέσου όλων των παραπάνω, η Ελλάδα θα αποτελούσε έναν ισχυρό ενεργειακό παίκτη στη διεθνή σκηνή, αφού θα αποτελούσε το μέσο πρόσβασης των Δυτικών δυνάμεων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Μέσω της οικονομικής της ανάκαμψης και της αναβάθμισης της ισχύος της, η Ελλάδα θα ήταν δυνατόν να αποτρέπει και να εξισορροπεί πιο αποτελεσματικά οποιονδήποτε δυνητικό αντίπαλο, όπως επίσης να εξυπηρετεί με καλύτερο τρόπο τα συμφέροντα του λαού της. Το τελευταίο διάστημα η συγκυβέρνηση δείχνει μέσω των πράξεών της αποφασισμένη να υπερασπιστεί τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας, κάτι που επικροτείται και από το λαό. Ας ελπίσουμε τα βήματα αυτά να είναι σταθερά και να οδηγήσουν τη χώρα σε ένα καλύτερο μέλλον.
Γράφει η Δήμητσα Αντιγόνη
