Δεν ξέρω αν πρέπει να χαρακτηρίσω την ελληνική στάση στις διαπραγματεύσεις ως "άτακτη" ή "τακτική" υποχώρηση - πάντως υποχώρηση και μάλιστα μεγάλη, ήταν.
Του Γιώργου Ψαρουλάκη
Εξαρχής είχαμε θέσει χαμηλά των πήχη των απαιτήσεων από τις διαπραγματεύσεις της κυβέρνησης. Βεβαίως είχαμε επισημάνει (δικαίως) ότι η κυβέρνηση αυτή είναι η πρώτη που έκανε επί της ουσίας διαπραγματεύσεις και προσπάθησε να βελτιώσει την θέση της σε σχέση με το λαοκτόνο πρόγραμμα "προσαρμογής" της Ελλάδας.
Δεν περιμέναμε όμως σε αυτήν την φάση κάτι περισσότερο απ' αυτό που πέτυχε. Και τι είναι αυτό που πέτυχε; Αυτό που ο Γιάννης Βαρουφάκης περιέγραψε με δύο λέξεις: constructive ambiguity. Δημιουργική ασάφεια.
Η γερμανική Ευρώπη - τόχουμε σημειώσει αυτό ξανά - δεν έχει πολιτική πίσω από τις πολιτικές της. Ακολουθεί τυφλά ένα δόγμα (αυτό του νεοφιλελευθερισμού) δίχως παρεκκλίσεις και υπαναχωρήσεις, αλλά από εκεί και πέρα αυτό που κάνει είναι λογιστική διαχείριση, δεν είναι πολιτική. Και ως θιασώτες της λογιστικής διαχείρισης, οι Γερμανοί είχαν αναθέσει στην τρόικα των τεχνοκρατών την ουσιαστική διακυβέρνηση της χώρας. Αυτό συνέβαινε τα τελευταία πέντε χρόνια, όπου όλες οι αποφάσεις λαμβανόταν από τους τεχνοκράτες των τριών... θεσμών (για να χρησιμοποιήσουμε και το νέο όρο) και στην ελληνική κυβέρνηση έμενε το να εφαρμόσει αυτές τις αποφάσεις ή όχι.
Συνήθως τις εφάρμοζε - τόσο η κυβέρνηση ΓΑΠ, όσο και εκείνη του Παπαδήμου και φυσικά αυτή του Σαμαρά. Βεβαίως η τελευταία άρχισε να "κάνει νερά" μετά το εκλογικό αποτέλεσμα του Μαΐου, με αποτέλεσμα το δεύτερο εξάμηνο της χρονιάς να το βγάλει με μια κυβέρνηση "παραθυράτων λαϊκιστών", κάνοντας... αντιπολίτευση στην αντιπολίτευση και δίχως να τολμήσει να λάβει νέα μέτρα και ειδικότερα εκείνα που έθιγαν την κατεξοχήν εκλογική πελατεία της (συνταξιούχους, ελευθεροεπαγγελματίες, δημόσιους υπάλληλους). Ωστόσο έβαλε στο παιχνίδι τον ΕΝΦΙΑ, ο οποίος της κόστισε αρκετά.
Για το λόγο αυτό άλλωστε ο Αντώνης Σαμαράς κατόρθωσε - κάνοντας και μια σειρά από "έξυπνες" πολιτικές κινήσεις, όπως το "κόντεμα" της Χρυσής Αυγής, την διάλυση του ΛΑΟΣ, ενώ βοηθήθηκε και από την περαιτέρω απαξίωση και διάλυση του ΠΑΣΟΚ - να κρατηθεί σε ένα ποσοστό που βάσει της πολιτείας του, ήταν μεγάλο. Πλασματικά μεγάλο, ωστόσο, αφού το κατεξοχήν "μνημονιακό" μπλοκ, που πριν από 2.5 χρόνια πλησίασε το 50%, στις τελευταίες εκλογές κινήθηκε οριακά πάνω από το 40%, απλώς η ΝΔ συσπείρωσε όλα εκείνα τα στοιχεία που επιθυμούσαν "ησυχία, τάξη και (μνημονιακή) ασφάλεια", αφήνοντας ΠΑΣΟΚ, Ποτάμι και ΓΑΠ να παίζουν και οι τρεις μαζί στο 13%.
Αλλά οι εκλογές ανήκουν πια στο παρελθόν - μοιάζει τόσο μακρινή η 25η Ιανουαρίου, παρότι ούτε μήνας δεν έχει περάσει! Αλλά ο πολιτικός χρόνος που πέρασε ήταν εξαιρετικά πυκνός και συνέβησαν τόσα πολλά, που δεν είχαν συμβεί τα τελευταία τρία χρόνια.
Νωρίς για απολογισμό
Αυτό που είναι ωστόσο παράταιρο, είναι να κάνουμε σήμερα, τώρα, έναν απολογισμό για το "τι κέρδισε και τι έχασε η Ελλάδα από την διαπραγμάτευση". Και είναι νωρίς διότι έχουμε μια συμφωνία-πλαίσιο που εντός της χωράει... κάθε εξήγηση. Γι' αυτό το λόγο πανηγυρίζει η ελληνική κυβέρνηση, αλλά την ίδια ώρα πανηγυρίζουν και οι Γερμανοί που θεωρούν ότι ...ούτε καν έβγαλαν την μπότα από το λαιμό μας.
Τεχνικά και οι δύο έχουν δίκιο. Η δημιουργική ασάφεια της συμφωνίας (θέμα στο οποίο προφανώς θα επέμεινε... μέχρις εσχάτων ο Γιάνης Βαρουφάκης) επιτρέπει έναν (μικρό) βαθμό ευελιξίας στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, αν και σαφώς ο περιορισμός της "αποχής από μονομερείς ενέργειες" προφανέστατα θα βάλει στον πάγο κάμποσες από τις προεκλογικές υποσχέσεις της Θεσσαλονίκης - ίσως και όλες, εκτός από εκείνες που δεν κοστίζουν και δεν αναιρούν μεταρρυθμίσεις.
Παράλληλα, η ίδια δημιουργική ασάφεια, καθώς και το αίτημα παράτασης της υπάρχουσας σύμβασης, επιτρέπει στη Γερμανία να πει στο δικό της κοινό ότι "να, τους πατήσαμε ξανά στο λαιμό και απλώς υπέγραψαν τη συνέχεια του προγράμματος".
Η πρώτη ουσιαστική δοκιμασία αυτής της δημιουργικής ασάφειας είναι η λίστα των μεταρρυθμίσεων. Η λέξη αυτή έχει συσχετιστεί με μία σειρά από μέτρα που έχουν διαλύσει την αγορά εργασίας, έχουν μετατρέψει τους εργαζόμενους σε μισθωτούς δούλους, έχουν περιορίσει δραστικά τα δικαιώματα των εργαζομένων, έχουν πετσοκόψει τις συντάξεις και τους μισθούς, έχουν βάλει άγριο χέρι στα ασφαλιστικά ταμεία - γενικώς, οι μεταρρυθμίσεις που επέβαλλε η τρόικα δεν έχουν ακριβώς... θετικό πρόσημο. Μόνο για τους (ευτυχώς, λίγους στην Ελλάδα, αλλά κυρίαρχους στην πλειονότητα των μέσων ενημέρωσης) νεοφιλελεύθερους οι μεταρρυθμίσεις αυτές ήταν "καλές" και μάλιστα οι ίδιοι θεωρούν ότι ήταν "λίγες" και ότι πρέπει να συμπληρωθούν με άλλα μέτρα προς την ίδια κατεύθυνση.
Ταυτίζονται έτσι με την κυρίαρχη γερμανική άποψη, που είναι βεβαίως η ακραία νεοφιλελεύθερη άποψη. Και αυτήν προσπαθούν να επιβάλλουν σε όλη την Ευρώπη, αγνοώντας ότι οι άλλες χώρες της Δύσης (εκτός Ευρώπης) προσπαθούν και καταφέρνουν να βγουν από την ύφεση, βάζοντας στο μείγμα της πολιτικής και κεϋνσιανά μέτρα - η Ευρώπη έχει απομείνει η μόνη περιοχή στον αναπτυγμένο κόσμο, που εφαρμόζει αμιγώς νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές.
Αυτό δημιουργεί μια πρόσθετη δυσκολία στην Ελλάδα. Βεβαίως καλοδεχούμενες από τους Ευρωπαίους οι μεταρρυθμίσεις που σκοπεύει να κάνει "σημαία" του ο ΣΥΡΙΖΑ (φορολογικό, δικαστικό, διοικητικό) αλλά... δεν είναι αυτές που τους "καίνε". Αυτούς του καίει το εργασιακό (συνεχίζουν να θεωρούν εκ των ων ουκ άνευ την απελευθέρωση των μαζικών απολύσεων, την καθιέρωση του λοκ άουτ και το να καταστεί η απεργία περίπου... αδύνατη) και το ασφαλιστικό (παραπέρα μείωση συντάξεων και αύξηση ορίων, ανταποδοτικές συντάξεις κλπ.).
Και βεβαίως δεν θα δουν με καθόλου μα καθόλου καλό μάτι (πολλώ δε μάλλον να την εγκρίνουν κιόλας!) την άρση των μεταρρυθμίσεων για την αγορά εργασίας, κυρίως τις συλλογικές διαπραγματεύσεις και την αποκατάσταση του κατώτατου μισθού. Εξάλλου στην συμφωνία υπάρχει ρητή αναφορά στο ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει τη δυνατότητα να πάρει πίσω μεταρρυθμίσεις που έχουν γίνει, δίχως τη σύμφωνη γνώμη των δανειστών. Και οι δανειστές θα συμφωνήσουν να ακυρωθούν οι μεταρρυθμίσεις για την αγορά εργασίας... όταν παγώσει η κόλαση. Περίπου.
Μια εχθρική Ευρώπη
Μέχρι να αρχίσει να αλλάζει η κατάσταση στην Ευρώπη και να έλθουν στην εξουσία πολιτικές δυνάμεις που δεν ομνύουν στον νεοφιλελευθερισμό (δηλαδή, δυνάμεις που δεν ανήκουν στα παραδοσιακά χριστιανοδημοκρατικά, σοσιαλδημοκρατικά/σοσιαλιστικά και φιλελεύθερα κόμματα) τα περιθώρια στο θέμα αυτό είναι ελάχιστα για μια κυβέρνηση χώρας που βρίσκεται εντός της Ευρωζώνης. Διότι η ευρωζώνη είναι ένα εργαλείο, προκειμένου οι επιχειρήσεις των ευρωπαϊκών χωρών να συνεχίσουν να είναι ανταγωνιστικές στο παγκόσμιο περιβάλλον όπως το διαμορφώνουν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές που έχουν εφαρμοστεί την τελευταία 25ετία. Χρειάζονται αρκετές κυβερνήσεις που θα απορρίψουν αυτήν την κατεύθυνση (έστω, να απορρίψουν τον χαρακτήρα μονόδρομου αυτής της κατεύθυνσης) ώστε να γίνει μια αλλαγή πορείας. Και ακόμη κι έτσι τα πράγματα θα είναι δύσκολα, διότι οι ιδρυτικές συνθήκες της ευρωζώνης είναι έτσι φτιαγμένες ώστε να αποτρέπουν οποιαδήποτε κατεύθυνση προς το πιο ανθρώπινο.
Και αυτές τις συνθήκες - θυμίζω - ΟΛΕΣ οι πολιτικές δυνάμεις της Ελλάδας, συμπεριλαμβανόμενου του ΣΥΡΙΖΑ (τότε "Συνασπισμού") τις είχαν ψηφίσει χέρια-πόδια. Όλες εκτός του ΚΚΕ, φυσικά, που από τότε είχε κατανοήσει απόλυτα τι θα είναι η ΟΝΕ (οικονομική και νομισματική ένωση) και που θα μας οδηγήσει.
Είσαι μέσα; Θα χορέψεις...
Η ελληνική κυβέρνηση λοιπόν, πιστή στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της, δεν χρησιμοποίησε τα "πυρηνικά" όπλα. Την απειλή, δηλαδή, για παύση πληρωμών, διαγραφή του χρέους και συνακόλουθα (πιθανότατα) έξοδο από την ευρωζώνη. Λέω "πιθανότατα", διότι υπάρχει και το σενάριο του "διπλού νομίσματος", αλλά κάτι τέτοιο ίσως είχε σοβαρές παρενέργειες ως προς τη δυνατότητα διαγραφής του χρέους, δίχως την οποία η όλη ιστορία δεν έχει και πολύ νόημα έτσι κι αλλιώς.
Το ότι δεν τα χρησιμοποίησε σε αυτήν την φάση έστω επικοινωνιακά, σημαίνει ότι ενδέχεται να τα κρατά... για αργότερα. Για τις "μόνιμες" ρυθμίσεις, που υποτίθεται ότι θα συμφωνηθούν εντός τετραμήνου. Ίσως πάλι και να μην σκοπεύει (που είναι και το πιο πιθανό) να τα χρησιμοποιήσει, διότι ο προσανατολισμός της είναι εντός του ευρώ και όχι εκτός. Κάτι που είναι σαφώς ένα ζητηματάκι, μια και αυτά τα "πυρηνικά" είναι και τα μόνα όπλα που έχουμε.
Αυτή τη στιγμή πάντως, τα δεδομένα λένε ότι η ελληνική κυβέρνηση, παρά τις μεγαλοστομίες και τις προεκλογικές της δεσμεύσεις, υποτάχθηκε στην θέληση της Γερμανίας. Οχι στο 70%, που ήλπιζαν οι του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά στο 90% και βάλε. Το πόσο "βάλε" θα το δούμε από το πακέτο μεταρρυθμίσεων που θα αποδεχτούν οι πιστωτές και ποιες θα προσπαθήσουν να προσθέσουν σε αυτό. Πάντως δεν μπορούμε παρά να επισημάνουμε ότι πρόκειται για μια σαφή ήττα του ΣΥΡΙΖΑ και των θέσεων του.
Το ότι δεν επέμειναν σε αυτήν την φάση οι πιστωτές για την εφαρμογή του νέου πακέτου "μεταρρυθμίσεων" (e-mail Χαρδούβελη, στο οποίο είχαν δεσμευτεί ΝΔ - ΠΑΣΟΚ, να τα θυμόμαστε κι αυτά), μικρή παρηγοριά είναι: η καταστροφή που έχει συντελεστεί στην ελληνική κοινωνία απαιτεί την απόσυρση τουλάχιστον των πιο βάρβαρα αντιλαϊκών μέτρων, όχι απλώς να μην ληφθούν... και νέα τέτοια μέτρα.
Εδώ μια μικρή παρένθεση για να αναφερθούμε στην προηγούμενη κυβέρνηση και στους άλλους που έχουν την ίδια θέση (Ποτάμι κλπ.). Σαφώς και αυτό το οποίο "πέτυχε" ο ΣΥΡΙΖΑ, είναι ελάχιστα καλύτερο απ' αυτά που είχε ως δεδομένο από την κυβέρνηση Σαμαρά. Ωστόσο τουλάχιστον μπήκε σε μια σοβαρή συζήτηση με τους πιστωτές, επεδίωξε "πολιτική" και ουχί "τεχνοκρατική" αντιμετώπιση του ζητήματος και κατόρθωσε έστω να υπογράψει ένα χαρτί που του αφήνει ένα ελάχιστο περιθώριο ελιγμών.
Αντίθετα, η κυβέρνηση Σαμαρά όπως και οι δύο κυβερνήσεις πριν απ' αυτήν, "διαπραγματευόταν" με ισοδύναμα, είχε δεχτεί τους εξωπραγματικούς στόχους των μνημονίων δίχως να τους αμφισβητήσει ούτε ένα δευτερόλεπτο, δεν είχε καν διανοηθεί να δοκιμάσει μια "πολιτική" προσέγγιση και γενικώς ήταν η αποθέωση του Yes Man. Δεν δικαιούται να ομιλεί, ούτε η ΝΔ, ούτε το ΠΑΣΟΚ ούτε το Ποτάμι για "κωλοτούμπες" και για ενδοτικότητα, αφού ταυτίζονται με τις θέσεις των Γερμανών. Δικαιούνται να διαμαρτύρονται οι φίλοι, οπαδοί, μέλη και ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ - που εξέλεξαν την κυβέρνηση Τσίπρα περιμένοντας αν όχι "σκίσιμο" των μνημονίων, τουλάχιστον μια λιγότερο ζοφερή μοίρα - και βεβαίως οι κομμουνιστές που βλέπουν ότι και με "αριστερή" κυβέρνηση, ο λαός θα συνεχίσει να υποφέρει προκειμένου να κερδίζουν περισσότερα οι ολίγοι και εκλεκτοί.
Αυτοί και πολλοί ακόμη έχουν δικαίωμα (και υποχρέωση, φρονώ) να διαμαρτύρονται και να προσπαθούν να βγουν από πάνω, ΟΧΙ όμως οι οπαδοί της προηγούμενης συγκυβέρνησης και της πολιτικής της.
Το "δύσκολο" μέλλον
Βεβαίως με όλη την κουβέντα περί συμφωνίας, αφενός δεν αξιολογούμε σωστά ότι αυτή η συμφωνία μπορεί να καταπέσει αν δεν τα βρουν στις μεταρρυθμίσεις και - κυρίως - αφετέρου ότι πρόκειται για μια προσωρινή συμφωνία, η οποία αφορά στους επόμενους τέσσερις μήνες. Και ότι το μέλλον και η μόνιμη συμφωνία, που θα δείξει αν συνεχίσουμε την... άοκνη προσπάθεια να μετατραπούμε σε Μπαγκλαντές ή θα αλλάξουμε ρότα, είναι που έχει πραγματικά σημασία.
Δεν ξέρω αν η κυβέρνηση Τσίπρα "φυλάει" τις ρήξεις για αυτήν την διαπραγμάτευση. Πιθανόν να προσπαθεί αυτή τη στιγμή να κλείσει όπως-όπως τις τρύπες που υπάρχουν, να ξεπεράσει το "ναρκοπέδιο" που άφησε πίσω της η κυβέρνηση Σαμαρά επιμένοντας για μια δίμηνη συμφωνία που θα έβαζε το μαχαίρι στο λαιμό της επόμενης κυβέρνησης και να προχωρήσει στο να δώσει κάποια πρώτα δείγματα γραφής ως κυβέρνηση, προκειμένου να κριθεί ευμενώς εντός κι εκτός της χώρας.
Και από εκεί και πέρα... τι; Ουδείς γνωρίζει. Ίσως ούτε και οι κυβερνητικοί. Αλλά εφόσον κλείσει αυτήν την συμφωνία (είπαμε, ακόμη δεν έχει κλείσει) τότε θα πρέπει να αρχίσει και να κυβερνά επί της ουσίας. Και μάλιστα με ασφυκτικά στενά περιθώρια, καθώς το περιεχόμενο της συμφωνίας ήδη της έχει βάλει στενή θηλιά και της επιτρέπει μόνο ένα μίνιμουμ κινήσεων, που ...δεν χρειάζονται χρήματα.
Η τακτική αναμονής που είχε υιοθετηθεί ήδη από την κυβέρνηση ΓΑΠ (που περίμενε, μέχρι την πτώση της, την "αλλαγή των συσχετισμών" ή την "αλλαγή του διεθνούς κλίματος") θα είναι καταστροφική αν την υιοθετήσει και η κυβέρνηση Τσίπρα. ΔΕΝ προβλέπεται αλλαγή των συσχετισμών, καθώς η ποσοτική χαλάρωση του Ντράγκι φαίνεται να είναι η μόνη σοβαρή παραχώρηση που έχει στόχο να επιτρέπει η Γερμανία.
Η τακτική "βλέποντας και κάνοντας" θα είναι εξίσου καταστροφική. Και αν η ενδοτική συμφωνία που "πέτυχε" η κυβέρνηση Τσίπρα μεταφραστεί σε συνέχιση των μνημονίων ή ενός παρόμοιου καθεστώς και πέραν του τετραμήνου, η κυβέρνηση θα αποδειχτεί βραχύβια.
Όλα αυτά είναι υποθέσεις, πάντως. Μέχρι στιγμής οι υποθέσεις μας έχουν επαληθευτεί, πάντως, αφού εξαρχής πιστεύαμε ότι θα βρεθεί συμφωνία και μάλιστα πολύ πιο κοντά στις θέσεις των δανειστών απ' ότι της ελληνικής κυβέρνησης. Ας ολοκληρωθεί αυτό το βήμα, και έχουμε καιρό να συζητήσουμε και το μέλλον...
