Τουλάχιστον πρωτοφανής για τα ακαδημαϊκά ήθη μπορεί να χαρακτηριστεί η νέα παρέμβαση-απάντηση της αναπληρώτριας πρύτανη κ. Ελένης Παπαδάκη για το περίφημο πλέον, για το προκλητικό περιεχόμενο και τις διαδικασίες έγκρισής του, ερευνητικό πρωτόκολλο του αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής με επίκεντρο τη σχιζοφρένεια, που για χάρη συντομίας αναφέρεται από τη δημοσιογραφική έρευνα ως «δώσε λίγο αίμα και πάρε βαθμό σε μάθημα της αρεσκείας σου», πρόταση σκανδαλώδους «συναλλαγής» προς δεκάδες φοιτητές του Πανεπιστημίου και του ΤΕΙ Κρήτης, ως κίνητρο για να μετάσχουν στο πρόγραμμα.
Η αναπληρώτρια του πρύτανη, με μία απάντηση που αφήνει να διαφανεί ότι αντιλαμβάνεται τις λειτουργίες του Πανεπιστημίου περίπου ως ένα «απόκρυφο ιερατείο», σε εμφανή απόσταση από τις ανάγκες του ιδρύματος αλλά και της κοινωνίας του νησιού για ένα σύγχρονο, διαφανές και ανοιχτό Πανεπιστήμιο στη δημόσια λογοδοσία, επιχειρεί να κλείσει το θέμα με μία απάντηση «όλα βαίνουν καλώς και το πρόγραμμα προχωρά ως έχει χωρίς καμία αναίρεσή του».
Η απάντηση της αναπληρώτριας πρύτανη
Ειδικότερα, η κ. Ελένη Παπαδάκη, καθηγήτρια Ιατρικής και αναπληρώτρια του πρύτανη, ως αρμόδια ακαδημαϊκών υποθέσεων, αναφέρει σε νέα επιστολή της που μας εστάλη ηλεκτρονικά στις 10:05 το βράδυ της Δευτέρας 24 Νοεμβρίου τα εξής:
«Προς την εφημερίδα "Νέα Κρήτη"
Αναφορικά με το δημοσίευμα της 21ης Νοεμβρίου 2014 με τίτλο "Πρόγραμμα - πρόκληση: Δώστε αίμα πάρτε βαθμό" που αναφέρεται στο ερευνητικό πρωτόκολλο "Από την ευαλωτότητα στην πρόδρομη ψυχική νόσο", με επιστημονικά υπεύθυνο αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, θα ήθελα να σημειώσω τα παρακάτω:
Όπως έχει ήδη επισημανθεί με αφορμή προγενέστερο δημοσίευμά σας για το ίδιο θέμα, το Πανεπιστήμιο Κρήτης, προκειμένου να διασφαλίσει τις θεμελιώδεις ηθικές αρχές και κανόνες δεοντολογίας στην έρευνα, έχει θεσπίσει με απόφαση Συγκλήτου τον Κώδικα Δεοντολογίας της Έρευνας, τον Κανονισμό Εφαρμογής της και την αρμόδια Επιτροπή Δεοντολογίας. Στην Επιτροπή συμμετέχουν καθηγητές και ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και Ερευνητικά Ιδρύματα της χώρας μας αλλά και διακεκριμένος νομικός από την Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής.
Το εν λόγω Ερευνητικό Πρωτόκολλο είχε εγκριθεί σε προγενέστερη φάση και επανεξετάσθηκε πρόσφατα με αφορμή το δημοσίευμα της εφημερίδας σας. Η Επιτροπή Δεοντολογίας για άλλη μία φορά δε διαπίστωσε προβλήματα στο σχεδιασμό του Ερευνητικού Πρωτοκόλλου και δε βρήκε κανένα λόγο αναίρεσης της προηγηθείσης απόφασης έγκρισής του. Στη συνεδρίαση, μάλιστα, συμμετείχαν ως μέλη της Επιτροπής ο πρόεδρος της Επιτροπής Δεοντολογίας του ΠΑΓΝΗ και ο τέως κοσμήτορας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου μας.
Το δημοσίευμα της εφημερίδας σας περιελάμβανε και επιστολή προς την Πρυτανεία του καθηγητή Ψυχιατρικής κ. Α. Βγόντζα. Θεωρώντας ότι δεν είναι ακαδημαϊκά ορθό μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας να επικοινωνούν διά του τύπου, η Πρυτανεία προτείνει στον καθηγητή κ. Α. Βγόντζα να απευθύνει τις διευκρινιστικές ερωτήσεις του στην Επιτροπή Δεοντολογίας, την οποία η Πρυτανεία εμπιστεύεται απόλυτα όπως έχει ήδη δηλώσει.
Ελένη Παπαδάκη,
Καθηγήτρια Ιατρικής Παν/μίου Κρήτης,
Αναπληρώτρια Πρύτανη Παν/μίου Κρήτης».
Οι αντιφάσεις, τα νέα ερωτήματα και η «περίεργη σιωπή»
Η κ. Παπαδάκη στη νέα αυτή παρέμβασή της για πρώτη φορά επισήμως παραδέχεται ότι το ερευνητικό πρωτόκολλο-πρόκληση είχε εγκριθεί από τις 18 Σεπτεμβρίου, όπως είχαμε αποκαλύψει σε αλλεπάλληλα δημοσιεύματά μας και οι αρμόδιοι του Πανεπιστημίου αρνούνταν πεισματικά να το αναφέρουν.
Ακόμη χειρότερα, όμως, η κυρία Παπαδάκη στην προγενέστερη δήλωσή της προς την εφημερίδα μας στις 30 Οκτωβρίου ανέφερε μεταξύ άλλων: «Το προαναφερόμενο πρωτόκολλο δεν έχει τεθεί σε εφαρμογή, καθώς υπολείπονται στάδια έγκρισης τόσο στο Πανεπιστήμιο Κρήτης όσο και στους συνεργαζόμενους φορείς.
Η Πρυτανεία και η εν λόγω Επιτροπή εξετάζουν, ως οφείλουν, σύμφωνα με την απόφαση της Συγκλήτου, όλες τις πτυχές του πρωτοκόλλου με γνώμονα τους εθνικούς και διεθνείς κανόνες και πρακτικές δεοντολογίας για την έρευνα».
Άρα, τι ισχύει από τα δύο: Όσα λέει σήμερα, ότι το πρωτόκολλο έχει έγκριση από το Σεπτέμβριο, ή όσα έλεγε στις 30 Οκτωβρίου, πως «υπολείπονται στάδια έγκρισης και από το Πανεπιστήμιο και από τους συνεργαζόμενους φορείς»;
Πώς υποστηρίζει ότι δε βρήκε η Επιτροπή Δεοντολογίας κατά τη νέα συνεδρίασή της, στις 5 Νοεμβρίου, που υποχρεώθηκε να κάνει αποκλειστικά για το θέμα αυτό μετά τις αποκαλύψεις μας, κανένα λόγο αναίρεσης της έγκρισής του από το Σεπτέμβριο; Άρα ακόμη και οι συστάσεις που ο πρόεδρος της Επιτροπής κ. Τζαμαρίας μας δήλωσε ότι έκαναν στον ερευνητή αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής, να αλλάξει την διατύπωση «δώστε αίμα πάρτε βαθμό» και για την παρουσίαση χρηματοδότη εφόσον χρειαστούν ιατρικές περαιτέρω εργασίες, δεν ισχύουν; Ή αποδέχεται, πράγματι, τη δική μας άποψη, ότι από τη στιγμή που ο προτείνων την έρευνα έχει έγκριση και καμία ανάκληση της πρότασής του, οι συστάσεις είναι «κενό γράμμα» και ευχολόγιο; Επίσης, μας προξενεί κατάπληξη, την ώρα που όλη η κοινωνία της Κρήτης βοά, μετά από ένα μήνα αποκαλύψεων, ότι επιλέγει να μην πει τίποτα ούτε για το γεγονός ότι εισηγήτρια και μάλιστα θετικά για το ερευνητικό πρωτόκολλο στην Επιτροπή Δεοντολογίας είναι συνεργάτης του ενδιαφερομένου για την πρόταση. Ομοίως, ότι δε λέει κουβέντα για την ανυπαρξία πηγών χρηματοδότησης της εν λόγω έρευνας. Αν και αρμόδια για Ακαδημαϊκές Υποθέσεις, δε σχολιάζει καν αν είναι ορθό, ηθικό και δεοντολογικό οι φοιτητές σε Πανεπιστήμιο και ΤΕΙ Κρήτης, εφόσον μετάσχουν στο πρόγραμμα, να μπορούν δίνοντας λίγο αίμα να επιβραβεύονται με ένα βαθμό σε μάθημα της αρεσκείας τους και αν αυτό μπορεί να θεσπιστεί ως κανόνας. Γιατί δε μας εξηγεί τον τρόπο λειτουργίας της Επιτροπής, πότε συνεδριάζει και αν υπάρχουν πρακτικά που να αναφέρονται στη συζήτηση ιδίως του επίμαχου προγράμματος ή αν όλα γίνονται προφορικά και ιδίως η έγκριση, διά περιφοράς μέσω mail μεταξύ των μελών της Επιτροπής κι αν αυτό είναι ορθή λειτουργία μίας τόσο βαρύνουσας για την Πανεπιστημιακή Έρευνα Επιτροπής;
Δε μας εξηγεί γιατί στο συγκεκριμένο ερευνητικό πρωτόκολλο που έχει ιατροβιολογική έρευνα δεν κλήθηκε ο καθ' ύλην αρμόδιος καθηγητής και διευθυντής του Τομέα Ψυχιατρικής και Επιστημών Συμπεριφοράς της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης και από την επιπλέον θέση του μέλους της Επιτροπής Ηθικής και Δεοντολογίας (ΕΗΔ) του ΠΑΓΝΗ και διευθυντής της Ψυχιατρικής Κλινικής του ΠΑΓΝΗ να καταθέσει την άποψή του, αλλά περιορίστηκαν στη εισήγηση μιας επίκουρου καθηγήτριας Ψυχολογίας, που, όλως συμπτωματικώς, είναι και συνεργάτης του αναπληρωτή καθηγητή που υπέβαλε την πρόταση.
Αντίθετα στη νέα παρέμβασή της μας υποδεικνύει ότι στην Επιτροπή Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου μετέχουν δύο καθηγητές της Ιατρικής (αν δεν κάνουμε λάθος από κάθε Σχολή μετέχουν δύο μέλη σε αυτή), ο τέως κοσμήτορας της Ιατρικής και ο πρόεδρος της Επιτροπής Δεοντολογίας του ΠΑΓΝΗ. Απορία πρώτη: Γιατί, λοιπόν, δεν δόθηκε σε έναν από τους δύο που είναι και μέλη της Ιατρικής Σχολής το επίμαχο πρωτόκολλο που έχει ιατροβιολογική έρευνα για να κάνουν εισήγηση, αλλά κρίθηκε καταλληλότερη η συνεργάτιδα του ενδιαφερομένου και ψυχολόγος, που επίσης μετέχει στην Επιτροπή; Όμως, δεν πρέπει να εξηγήσει γιατί παραμένει στην Επιτροπή ο τέως κοσμήτορας της Ιατρικής (καθ' όλα άξιος επιστήμονας), ο οποίος από την 1η Σεπτεμβρίου έχει συνταξιοδοτηθεί και γιατί δεν έχει αντικατασταθεί από νυν κοσμήτορα της Ιατρικής Σχολής;
«Γιατί αποφεύγετε να απαντήσετε;»
Επειδή θεωρούμε ότι η νέα απάντηση επιχειρεί να κλείσει με ύφος «εξπρές» το θέμα, εμείς επιμένουμε να ρωτάμε, έστω και αν αντιλαμβανόμαστε ότι πλέον απευθυνόμαστε σε «ώτα μη ακουόντων»:
1. Η Πρυτανεία θεωρεί την έρευνα και τις διαδικασίες της απόρρητες; Αυτό παραπέμπει σε παλιές εποχές που η επιστήμη ήταν «ιερατείο». Όλα τα σύγχρονα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ινστιτούτα υποχρεούνται να ανακοινώνουν τι είδους έρευνα κάνουν, ποια συγκεκριμένα πρωτόκολλα τρέχουν και ποιες είναι οι πηγές της χρηματοδότησης του κάθε εγκεκριμένου ερευνητικού προγράμματος. Αυτά είναι προσβάσιμα τόσο σε κάθε μέλος της πανεπιστημιακής κοινότητας όσο και σε κάθε πολίτη, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας ή εκπαίδευσης. Συμφωνεί ή όχι;
2. Στο website όλων των πανεπιστημίων κάθε πολίτης μπορεί να βρει την περίληψη των ερευνητικών πρωτοκόλλων που είτε επιτελέστηκαν είτε εκτελούνται. Ο κάθε πολίτης έχει δικαίωμα στην απόλυτη ενημέρωση ως προς τη διαδικασία της έρευνας και όχι ως προς την ουσία της. Συμφωνεί ή όχι;
3. Η νέα απάντηση έχουμε την εντύπωση ότι δείχνει περιφρόνηση προς την κοινωνία των πολιτών. Το ζητούμενο εδώ και πολλά χρόνια είναι το «Πανεπιστήμιο ανοιχτό στην κοινωνία». Μετά τον τόσο δημόσιο σάλο που έχει προκληθεί σε σχέση με το συγκεκριμένο ερευνητικό πρωτόκολλο και τις δημόσιες τοποθετήσεις δύο κορυφαίων επιστημόνων της Ιατρικής Σχολής, των κυρίων Ζώρα και Βγόντζα, το Πανεπιστήμιο οφείλει από σεβασμό σε αυτή την αρχή του ανοιχτού Πανεπιστημίου στην κοινωνία να δώσει σαφείς απαντήσεις στα συγκεκριμένα ερωτήματα που έχουν τεθεί ή όχι;
4. Στις επιτροπές ηθικής και δεοντολογίας διεθνώς ένα από τα κρίσιμα σημεία είναι η προστασία των πολιτών από τον καλώς εννοούμενο υπερβάλλοντα ζήλο των ερευνητών. Για να γίνει αυτό οι επιτροπές ηθικής και δεοντολογίας έρευνας περιλαμβάνουν, εκτός των ειδικών στο θέμα, όχι μόνο επιστήμονες μη ειδικούς στον τομέα όπως π.χ. νομικούς, εκπροσώπους της Εκκλησίας και άλλους, αλλά και απλούς πολίτες. Οι οδηγίες των επιτροπών αυτών προς τους ερευνητές είναι ότι η περιγραφή της έρευνάς τους θα πρέπει να γίνεται κατανοητή και από ένα απόφοιτο εννεαετούς βασικής εκπαίδευσης. Αυτό είναι το πραγματικό ανοιχτό δημοκρατικό σύγχρονο πανεπιστήμιο που δε φοβάται το δημόσιο έλεγχο. Οι αναφορές της κ. Παπαδάκη ότι στην επιτροπή συμμετέχουν καθηγητές και ερευνητές παραπέμπουν σε εποχές όπου μόνο οι σοφοί καθηγητές δικαιούνταν να μετάσχουν των "Ελευσίνιων Μυστηρίων".
5. Αποφεύγει να απαντήσει στα συγκεκριμένα ερωτήματα των δημοσιευμάτων της εφημερίδας μας. Είναι σαν να λέει ότι "εμείς δεν απαντάμε γιατί έτσι θέλουμε". Γιατί τόση υπεροψία; Γιατί η αίσθηση ότι το Πανεπιστήμιο είναι υπεράνω της δημόσιας κριτικής και ελέγχου; Μια προσεκτική ανάγνωση των ΜΜΕ διεθνώς θα την έπειθε ότι τα ξένα Πανεπιστήμια είναι άκρως ευαίσθητα σε οποιαδήποτε δημοσιεύματα, έστω και υπερβολικά. Απαντούν με μεγάλη προσοχή και μεγάλο σεβασμό, αναγνωρίζοντας τη σημασία αυτών των δημοσιευμάτων για το κύρος του Πανεπιστημίου. Το τελευταίο είναι απαραίτητο για αυτονόητους λόγους. Αλλά και για τον επιπλέον λόγο ότι αυτά τα Πανεπιστήμια στηρίζουν τη χρηματοδότησή τους και από μη σταθερές κρατικές πηγές όπως είναι δωρεές προσώπων, μη κερδοσκοπικών οργανισμών και οβολός ή η συνδρομή απλών πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των χιλιάδων αποφοίτων τους.
6. Από την απάντηση δεν είναι φανερό εάν η Επιτροπή Δεοντολογίας συνεδρίασε κανονικά και την πρώτη και τη δεύτερη φορά. Ερωτούμε ευθέως: Υπάρχουν πρακτικά των δύο συνεδριάσεων; Υπάρχει η γραπτή εισήγηση της εισηγήτριας; Ελπίζουμε να μη μας απαντήσουν ότι είναι απόρρητα και ελπίζουμε ότι, μέσα στα πλαίσια ενός δημοκρατικού διαλόγου, να μη χρειαστεί η παρέμβαση κάποιας εξωπανεπιστημιακής Αρχής για να δοθούν στη δημοσιότητα.
Οι θέσεις Ο. Ζώρα και Α. Βγόντζα
Για την ώρα, παραπέμπουμε, προς υπενθύμιση, σε δύο σημεία των δημόσιων τοποθετήσεων για το θέμα, δύο κορυφαίων καθηγητών της Ιατρικής Σχολής, των κυρίων Ζώρα και Βγόντζα, με τον δεύτερο να είναι καθ' ύλην αρμόδιος για ένα τέτοιο πρόγραμμα. Ο μεν Οδυσσέας Ζώρας δηλώνει: «...Στο τελευταίο ερευνητικό πρωτόκολλο που ήρθε στη δημοσιότητα από τη δημοσιογραφική έρευνα, που αφορά στη σχιζοφρένεια και περιλαμβάνει ένα τεράστιο αριθμό φοιτητών και ασθενών και εκτεταμένες γενετικές καθώς και άλλες διαγνωστικές εξετάσεις, όλοι αυτοί οι κανόνες δυστυχώς έχουν παραβιαστεί βάναυσα... Η παραβίαση αυτών των κανόνων εκθέτει το Πανεπιστήμιο της Κρήτης ανεπανόρθωτα και υπονομεύει το δημόσιο χαρακτήρα των πανεπιστημίων μας. Η απόλυτη σιωπή των πανεπιστημιακών Αρχών είναι προβληματική και περίεργη... Η καταδίκη τέτοιων προκλητικών συμπεριφορών είναι αυτονόητη... Η πανεπιστημιακή κοινότητα, διδάσκοντες και διδασκόμενοι, δεν μπορούν να ανεχτούν τέτοιες συμπεριφορές, τέτοιο διασυρμό. Το τι πρέπει να πράξει το Πανεπιστήμιο Κρήτης είναι αυτονόητο. Ασαφής και γενικόλογες διακηρύξεις για "έρευνα" δεν ικανοποιούν. Άμεσα πρέπει να αναιρεθεί η έγκριση για την πραγματοποίηση αυτής της συγκεκριμένης ερευνητικής πρότασης-σκάνδαλο».
Ο δε Αλέξανδρος Βγόντζας επισημαίνει: «...Οι παραπάνω παραβιάσεις της διαδικασίας και της ουσίας ως προς το ερευνητικό πρωτόκολλο στο χώρο της ψυχικής υγείας δημιουργούν ερωτηματικά και έντονο προβληματισμό. Ένα είναι σίγουρο. Ότι η έγκριση και η εκτέλεση αυτής της ερευνητικής πρότασης εκθέτει το Πανεπιστήμιο Κρήτης τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδας. Η συμμόρφωση στους βασικούς κανόνες δεοντολογίας της έρευνας είναι χρέος και καθήκον όλων μας και ιδιαίτερη ευθύνη της διοίκησης του πανεπιστημίου. Αναμένομεν».
