Τα νέα από την Ιαπωνία δεν είναι καλά. Η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της υφηλίου, ένας πραγματικός οικονομικός κολοσσός, με πανίσχυρη παραγωγική βάση, υψηλή εξειδίκευση, κυρίαρχος των αγορών σε όλο τον κόσμο, συνεχίζει για 17 χρόνια να αδυνατεί να ξεφύγει από τις δαγκάνες της ύφεσης!
Η Ιαπωνία ήταν από το δεύτερο κύμα χωρών που μπήκαν στο παιχνίδι των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων. Ακολούθησε κατά πόδας τις "ασιατικές τίγρεις" την περίοδο που στην Ευρώπη υιοθετούσαν το Μάαστριχτ αλλά αργούσαν να βάλουν χέρι στις κατακτήσεις δεκαετιών, γιατί προετοίμαζαν την κοινή γνώμη για να δεχτεί ευμενώς το "αναπόφευκτο". Οι Ασιάτες δεν είχαν τέτοια προβλήματα, οι κοινωνίες τους - ακραία ταξικές κατά παράδοση, ακόμη και στην "σοσιαλιστική" Κίνα, με ύψιστη αξία την υποταγή στην εξουσία - ήταν έτοιμες σαν από καιρό να δεχτούν τη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα. Η Ευρώπη είχε ανάγκη από κάμποσο... μασάζ συνειδήσεων. Να χαλαρώσουν όλοι και να δεχτούν αυτό που έμοιαζε πλέον νομοτελειακό, μετά την πτώση των σοσιαλιστικών χωρών και τη μετατροπή της ΕΣΣΔ από προπύργιο του Σοσιαλισμού στην Μέκκα του πιο ακραίου καπιταλισμού!
Η ευρωπαϊκή εμπειρία
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, όλα ήταν έτοιμα. Άλλωστε η Οικονομική και Νομισματική Ένωση ήταν το έναυσμα για την δημιουργία της νέας, νεοφιλελεύθερης Ευρώπης. Η Γερμανία άνοιξε τον δρόμο - οι πολίτες της ήταν ανέκαθεν οι πιο εύκολα χειραγωγούμενοι και η γερμανική αστική τάξη είχε φροντίστει με τον ασφυκτικό έλεγχο των μήντια από μια χούφτα κεφαλαιοκράτες, να περνά στον κόσμο μόνο αυτά που θα προλείαιναν τον δρόμο για την "νεοφιλελεύερη επανάσταση".
Είναι αλήθεια ότι και στην Ευρώπη οι νεοφιλελευθερες μεταρρυθμίσεις ξεκίνησαν νωρίτερα, από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, κυρίως από τη Γερμανία και κάποιες άλλες βόρειες χώρες - είχε προηγηθεί ήδη μιάμιση δεκαετία η Βρετανία με τις μεταρρυθμίσεις της Θάτσερ. Ωστόσο η πραγματική ανατροπή της "παλιάς Ευρώπης" ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Όταν ο "σοσιαλδημοκράτης" Σρέντερ έβαλε μπροστά την ατζέντα 2010, μια σειρά "μεταρρυθμίσεων" που οδήγησαν τους μισθούς της Γερμανίας στα τάρταρα (η πτώση των αμοιβών στη Γερμανία υπολογίζεται στο 25% σε πραγματικές τιμές την τελευταία 10ετία) την εργασιακή ανασφάλεια στα ύψη, άρχισε να ξηλώνει με σταθερούς ρυθμούς το περίφημο γερμανικό προνοιακό κράτος και να αφαιρεί τα "μαξιλαράκια" ασφαλείας... αλλά ταυτόχρονα... εκτόξευσαν και τα επιχειρηματικά κέρδη.
Βεβαίως τα κέρδη αυτά κατά το μεγαλύτερο μέρος ούτε επανεπενδύονταν, ούτε πήγαιναν στην κατανάλωση - απλώς ...βάλτωναν σε άυλα προϊόντα τραπεζών, σε τραπεζικούς και φορολογικούς παράδεισους. Αλλά τα λίγο που έβρισκαν το δρόμο τους για να επενδυθούν ξανά, έδιναν στην γερμανική οικονομία μια πλασματική εικόνα "υγείας". Οπως συνέβαινε και με τις άλλες χώρες που ξεκίνησαν εκεί, γύρω στο 2003-2004 να υιοθετούν νεοφιλελεύθερες "μεταρρυθμίσεις".
Φθάσαμε έτσι στο 2008, όταν η κρίση που δημιουργήθηκε στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, έφθασε και στην Ευρώπη. Η οποία έκτοτε, για έξι συναπτά έτη, αδυνατεί να ξεφύγει από την αναιμική ανάπτυξη (και ολισθαίνει τακτικότατα στην ύφεση). Συμπεριλαμβανόμενης της Γερμανίας, η οποία φέτος θα έχει οριακή ανάπτυξη και για λίγο φάνηκε ότι θα μπορούσε να διολισθήσει ξανά στην ύφεση.
Και μιλάμε για την "υγιέστερη" οικονομία της Ευρώπης, για μια οικονομική υπερδύναμη. Κι όμως, αδυνατεί να διαχειριστεί την κρίση της. Και συνεχίζει τις "μεταρρυθμίσεις", επιβάλλοντας και στους υπόλοιπους Ευρωπαίους να κάνουν ακριβώς το ίδιο. Το αποτέλεσμα είναι, οι οικονομίες της ευρωζώνης να βρίσκονται βαλτωμένες, φλερτάροντας ακόμη και με τον εφιαλτικό αποπληθωρισμό (το πόσο εφιαλτικός είναι, το ζούμε στην Ελλάδα) και βρισκόμενες συνεχώς "στα κόκκινα". Ούτε λογος για "αντιμεταρρυθμίσεις", ούτε λόγος να σταματήσει αυτή η παλαβομάρα της λιτότητας ως ...φάρμακο της ύφεσης. Ούτε πρωτοετής φοιτητής σε οικονομική σχολή δεν θα έκανε τέτοια ανοησία - να δίνει ως "φάρμακο" για την ύφεση, μέτρα τα οποία... βαθαίνουν την ύφεση (διότι αυτό ακριβώς κάνει η δημοσιονομική λιτότητα). Κι όμως, η Ευρώπη υπό την γερμανική ηγεσία, έχει βρει φάρμακο "δια πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν" την ...λιτότητα. Σε συνδυασμό πάντα με "μεταρρυθμίσεις".
Το ιαπωνικό μάθημα
Και επιστρέφουμε στην Ιαπωνία. Οι Ιάπωνες, δέσμιοι της νεοφιλελεύθερης επέλασης και των "θέλω" των ισχυρών του χρήματος που πρακτικά κάνουν ότι θέλουν τις κυβερνήσεις τους (όπως άλλωστε γίνεται και σε όλο τον κόσμο, πλέον), από τότε που ξεκίνησαν τις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις... δεν κοίταξαν πίσω. Άφησαν κατά μέρος το δημοσιονομικό σκέλος, έχοντας το "μαξιλαράκι ασφαλείας" που λέγεται εσωτερικό χρέος: μπορεί να έχουν χρεός πολύ μεγαλύτερο (ως ποσοστό επί του ΑΕΠ) από της Ελλάδας λ.χ. αλλά το σύνολο σχεδόν του χρέους τους είναι εσωτερικό και μάλιστα ένα αρκετά σημαντικό μέρος του ανήκει σε μικροαποταμιευτές, απλούς Ιάπωνες που αγόρασαν κρατικά ομόλογα για να βάλουν κάτι στην άκρη.
Επικεντρώθηκαν στο "διαρθρωτικό" σκέλος, απελευθέρωσαν πλήρως την αγορά εργασίας τους, έκαναν αυτά που καλούμαστε εμείς να κάνουμε τα τελευταία χρόνια.
Το αποτέλεσμα; Μια τρύπα στο νερό! Η ιαπωνική οικονομία αδυνατεί να ξεπεράσει όλα αυτά τα χρόνια τους υφάλους της κρίσης και συνεχίζει να πλέει στα αβαθή του αποπληθωρισμού. Η πτώση του ΑΕΠ και των εισοδημάτων των Ιαπώνων αυτά τα χρόνια είναι πραγματικά τρομακτική και πολύ μεγαλύτερη απ' αυτήν της Ελλάδας.
Αν και μέχρι πρότινος οι ιαπωνικές επιχειρήσεις κέρδιζαν ικανοποιητικά (έως... πολύ ικανοποιητικά) οπότε δεν είχαν ανάγκη να πιέσουν για αλλαγή πλεύσης, τα τελευταία 3-4 χρόνια άρχισαν και αυτές να νοιώθουν την παγωμένη ανάσα της ύφεσης. Και ήλθε το πλήρωμα του χρόνου και οι Ιάπωνες να αλλάξουν πορεία και να υιοθετήσουν τον νεοκεϋνσιανισμό ως συνταγή απεμπλοκής από την κρίση. Τον Ιανουάριο του 2013 η (δεξιά) κυβέρνηση του Άμπε, αποφάσισε να ρίξει ένα ποσό περί τα 116 δις δολάρια στην οικονομία της χώρας, προκειμένου να την βγάλει από το παρατεταμένο τέλμα. Τα χρήματα κατευθύνθηκαν (γιατί είπαμε, νεοκεϋνσιανισμός αλλά μην γίνουμε και... σοσιαλιστές) φυσικά στον ιδιωτικό τομέα, σε τράπεζες και επιχειρήσεις, για να "παράξουν ανάπτυξη".
Και έτσι έκαναν το ίδιο λάθος το οποίο κάνουν και οι Αμερικάνοι, το ίδιο που θα κάνουν και οι Ευρωπαίοι όταν αποφασίσουν να ξεκολλήσουν από το ηλίθιο δόγμα της λιτότητας: ο κεϋνσιανισμός είχε νόημα εφόσον το ίδιο το κράτος αναλάμβανε να κάνει τις δαπάνες και να εξασφαλίσει το "μοίρασμα της πίτας". Το κράτος αναγκαστικά θα μοιράσει χρήμα σε πολλούς και οι δαπάνες των πολλών θα αυξήσουν την ζήτηση. Αυξημένη ζήτηση σημαίνει αυξημένη παραγωγή και παρά τις όποιες πληθωριστικές πιέσεις, η οικονομία θα κινηθεί και θα λειτουργήσει. Δεν έχει κανένα νόημα όταν το κράτος δίνει λεφτά στους επιχειρηματίες για να παράξουν ανάπτυξη - οι επιχειρηματίες ενδιαφέρονται για κέρδη, όχι για ανάπτυξη. Αν το να παντελονιάσουν το χρήμα και το κάνουν άυλα προϊόντα τους φέρνει περισσότερα σίγουρα κέρδη, αυτό θα κάνουν. Δεν πρόκειται να κάνουν επενδύσεις στην πραγματική οικονομία.
Κάπως έτσι το εξαιρετικά φιλόδοξο πακέτο "αναθέρμανσης της ιαπωνικής οικονομίας" πήγε στο βρόντο, η ιαπωνική οικονομία μετά από ένα σύντομο "μπουμ" ξαναπέρασε σε ύφεση (1.6%) και ο Ιάπωνας πρωθυπουργός ετοιμάζεται να προκηρύξει πρόωρες εκλογές, παραδεχόμενος την αποτυχία της οικονομικής πολιτικής του, της πιο φιλόδοξης και λιγότερο νεοφιλελεύθερης που εφαρμόστηκε στην Ιαπωνία της κρίσης.
Προσφορά ή ζήτηση;
Η αιτία για την οποία απέτυχε η Ιαπωνία, είναι η αιτία για την οποία ολόκληρη η παγκόσμια οικονομία (και ειδικότερα οι ανεπτυγμένες χώρες) βρίσκεται σε τέλμα την τελευταία 6ετία: η προσήλωση στην ενίσχυση της προσφοράς και όχι της ζήτησης. Το δίλλημα δεν είναι "νεοκεϋνιανισμός ή νεοφιλελευθερισμός" - είναι αρκετά προφανές ότι ο νεοφιλελευθερισμός είναι ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ, οπότε δε μπορούσε να είναι και μέρος της λύσης. Το δίλλημα είναι "ενίσχυση της προσφοράς ή ενίσχυση της ζήτησης". Και δυστυχώς η απάντηση είναι μονοσήμαντη: πέρα από κάποιες μεμονωμένες ενέργειες και προσπάθειες (όπως λ.χ. στις ΗΠΑ ή την Αυστραλία) η απάντηση των κυβερνήσεων παντού είναι "προσφορά". Και αυτό δημιουργεί τραγικά προβλήματα, διότι τι ακριβώς νόημα έχει να παράγεις καλά και φθηνά προϊόντα, όταν η συμπίεση των αμοιβών και η φτωχοποίηση των μέσων και κατώτερων τάξεων, δεν τους επιτρέπει ούτε καν αυτά τα προϊόντα να καταναλώσουν;
Δυστυχώς, οι κυβερνήσεις είναι απολύτως δέσμιες των συμφερόντων που τις εκλέγουν. Δεξιά και Κεντροαριστερά σε όλη την "δύση" έχουν συνεργαστεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες προκειμένου να "δαιμονοποιήσουν" το Δημόσιο, να περάσουν στον κόσμο την άποψη ότι ιδιωτικό = καλό και αποδοτικό, δημόσιο = κακό και αντιπαραγωγικό, να δημιουργήσουν μια απατηλή εικόνα με στόχο ο δυτικός ψηφοφόρος να μην σκεφτεί καν να ψηφίσει κάποιον που δεν θα έχει ως "σημαία" του τις ιδιωτικοποιήσεις και την ενίσχυση της προσφοράς σε βάρος της ζήτησης.
Δυστυχέστατα, όπως βλέπουμε και στην περίτπωση του προγράμματος που μας επιβάλλουν, εδώ στην Ελλάδα, οι δανειστές μας, οι κυβερνήσεις παρότι έχουν διαπιστώσει την πληρη και παταγώδη αποτυχία αυτής της πολιτικής, ούτε καν σκέφτονται να την αλλάξουν. Η λατρεια του ιδιωτικού τομέα και του επιχειρείν, η μετατροπή του μισθωτού εργαζόμενου σε υποαμειβόμενο προσωρινό δούλο και η μεταμόρφωση της μέσης τάξης σε μάζα νεόπτωχων, διαλύει τις κοινωνίες και καταδικάζει τις οικονομίες σε μαρασμό.
Απαιτείται βαθιά και ριζική αλλαγή και η αλλαγή αυτή ΔΕΝ είναι "περισσότερες νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις". Αν μη τι άλλο, χρειάζεται μια βαθιά μεταρρύθμιση της οικονομίας, με μετακίνηση του βάρους από την προσφορά στην ζήτηση. Μόνο έτσι θα ξεφύγουμε από τον φαύλο κύκλο, από αυτό το spiral of death, που θα καταλήξει σε μια πρωτοφανή παγκόσμια κρίση και πιθανότατα και σε άλλα, ακόμη πιο θλιβερά παρελκόμενα.
Γιώργος Ψαρουλάκης
