Χρόνια και χρόνια, για τους παροικούντες στο "κύκλωμα μελέτης, παραγωγής, κατασκευής και πληρωμής δημόσιων έργων" στην Κρήτη τα όσα ήρθαν αυτές τις μέρες στην επιφάνεια από τις αλληλοκατηγορίες μεταξύ στελέχους του ΟΑΚ Α.Ε. και της πολιτικής και ουσιαστικής διοίκησης του νεοσύστατου Οργανισμού ήταν γνωστά. Η ένταση όμως των γεγονότων και κυρίως το δεδομένο ότι εδώ και ένα 8μηνο όλα αυτά έχουν και δικαστική εξέλιξη είναι που δημιουργεί έντονο προβληματισμό για την αποτελεσματικότητα του δημόσιου ελέγχου και της λογοδοσίας. Πολύ περισσότερο που πρόκειται για το βασικό θεσμικό εργαλείο παραγωγής έργων στην Κρήτη.
Συμπερασματικά, εξαρχής, όσο κι αν επιχειρούν ορισμένοι να το υποβιβάσουν ως θέμα προσωπικών διαφορών, αίφνης υπάρχει πρόβλημα στον Οργανισμό Ανάπτυξης Κρήτης, ή κατά το συντομότερο ΟΑΚ Α.Ε. Τα πληκτρολόγια και το διαδίκτυο, τα δημοσιεύματα, οι δηλώσεις και κόντρα δηλώσεις έχουν "πάρει φωτιά"!
"Βόμβες" από τη μια, "ρουκέτες" από την άλλη, σχόλια από τη μια, "καρφιά" από την άλλη. Καταγγελίες εκατέρωθεν, δηλώσεις, απαντήσεις και ανταπαντήσεις από τους "μονομάχους". Άραγε ποιο είναι το "τρόπαιο"; Η "διαμάχη" περιορίζεται και εστιάζεται σε "κοκορομαχία" για την καρέκλα; Μήπως όντως υπάρχουν προβλήματα και δυσλειτουργίες, που και οι δύο πλευρές αναδεικνύουν, χωρίς όμως να συμφωνούν στο ποια είναι αυτά;
Ομολογώ ότι έχω μπερδευτεί τελείως, όπως νομίζω και ο καθένας που βομβαρδίζεται με επιχειρήματα και αντεπιχειρήματα για εξειδικευμένα θέματα που δεν είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε. Όμως το θέμα δεν είναι απλό όταν μιλάμε για ένα τέτοιο Οργανισμό και το ρόλο που υποτίθεται ότι προορίζεται να έχει για την Κρήτη.
Παρά την κάθετη όμως διένεξη μεταξύ των "πρωταγωνιστών" της υπόθεσης, σε ένα θέμα φαίνεται να υπάρχει κοινός παρανομαστής, και αυτός είναι τα προβλήματα και οι καταγγελίες σχετικά με το δημόσιο έργο "Κατασκευή αποχετευτικού δικτύου οικισμού Αγίας Βαρβάρας, Δήμου Γόρτυνας".
Η υπόθεση της Γόρτυνας
Για τους πραγματικά υπαίτιους και το επίδικο ποσό μπορεί να διαφωνούν, αλλά και οι δύο πλευρές συμφωνούν σε ένα δεδομένο: «Ότι έχει πληρωθεί σημαντικό ποσό στον ανάδοχο για μη εγκεκριμένες εργασίες, για εργασίες που δεν έχουν πραγματοποιηθεί, αλλά και για λανθασμένες επιμετρήσεις και αφανείς εργασίες».
Η διαφωνία για το ακριβές ποσό είναι μεν ουσιαστική, δεν είναι όμως πρωταγωνιστικός παράγοντας. Η ουσία είναι ότι η διαδικασία υλοποίησης, επίβλεψης, εγκρίσεων και εκταμίευσης του παραπανίσιου επιπλέον ποσού πάσχει και δεν μπορεί και φυσικά δεν πρέπει να συγκαλυφθεί από κανέναν. Κάποιος ή κάποιοι φέρουν την ευθύνη, πρέπει να αναζητηθούν και να τους αποδοθούν όσα τους αναλογούν (και μόνο αυτά). Ποιος φταίει πιο πολύ ή πιο λίγο θα προσδιοριστεί, τώρα πλέον και μετά την ενεργοποίηση του υπουργού, από τους επιθεωρητές-ελεγκτές δημόσιων έργων. Φταίει μόνο η Τεχνική Υπηρεσία, οι επιβλέποντες, ο προϊστάμενος της Διευθύνουσας Υπηρεσίας, η προϊσταμένη Αρχή, η Ενδιάμεση Διαχειριστική Αρχή του ΕΠΠΕΡΑΑ, ή μόνο ο ανάδοχος; Για να προσεγγίσει κανείς όλο αυτό το θέμα, όταν μάλιστα για να αναζητήσει απαντήσεις θα πρέπει να διαθέτει ειδικές γνώσεις ή να επιστρατεύσει ειδικό σύμβουλο για τα δημόσια έργα.
Η κάθοδος του υπουργού
Προξενεί λοιπόν εντύπωση ότι για την ώρα από το όλο θέμα απουσιάζει εντυπωσιακά ο καθ' ύλην αρμόδιος επιστημονικός φορέας του κράτους, το ΤΕΕ και της Ανατολικής και της Δυτικής Κρήτης. Ελπίζω τουλάχιστον την άλλη Πέμπτη που θα βρίσκεται εδώ ο υπουργός Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, το θέμα αυτό, από τη στιγμή που του έχει κοινοποιηθεί και εγγράφως, να είναι στην ατζέντα των απαντήσεών του.
Παρατηρώντας τα καταγγελλόμενα αλλά και τις απαντήσεις και τις ανταπαντήσεις, δε σας κρύβω ότι στο τέλος χρειάστηκε να "επιστρατεύσω" για να καταλάβω τι γίνεται έναν εμπειρότατο πρώην υψηλά ιστάμενο συνταξιούχο δημόσιο υπάλληλο, με πολλά "χιλιόμετρα" στο κοντέρ του, προκειμένου να με βοηθήσει να κατανοήσω ορισμένα κρίσιμα πράγματα και να σας τα μεταφέρω.
Ομολογώ ότι περίμενα τα πράγματα να είναι πιο βατά. Απογοητεύτηκα στην αρχή και, αν ο "σύμβουλος" δε διέθετε ιώβεια υπομονή, πέραν της γνώσης του και της τεράστιας εμπειρίας του, θα τα είχα ειλικρινά παρατήσει.
Το πρώτο που εμπέδωσα ήταν ότι η παραγωγή ενός δημόσιου έργου είναι πολύπλοκη, απαιτεί τεχνογνωσία, οικονομική αλλά και νομική αντίληψη. Όλα αυτά όχι μόνο από τη μεριά του εργολήπτη, αλλά κυρίως από την πλευρά της υπηρεσίας και της ομάδας στελεχών που μελετούν, δημοπρατούν, επιβλέπουν, ελέγχουν, παραλαμβάνουν τις εργασίες και εγκρίνουν την πληρωμή του. Οι ευθύνες είναι μεν διαφορετικές για κάθε επίπεδο της πυραμίδας, δεν παύει όμως να είναι σε μεγάλο βαθμό συλλογικές. Το γεγονός αυτό απαιτεί τη συνεργασία και την κατά το δυνατόν μεγαλύτερη συνοχή και εμπιστοσύνη μεταξύ όλων των μελών της ομάδας. Απαιτείται επιπλέον πολύ καλή σχέση, συνεργασία και αλληλοσεβασμός της υπηρεσίας με τον ανάδοχο, με σκοπό την άρτια, έντεχνη και έγκαιρη ολοκλήρωση του έργου, με παράλληλη χρηστή διαχείριση του προϋπολογισμού, την αντιμετώπιση πραγματικά απρόβλεπτων καταστάσεων και αναγκαίων τροποποιήσεων στη μελέτη ή και σε επιμέρους λεπτομέρειες στην κατασκευή.
Βασική και αδήριτη ανάγκη για τη διασφάλιση των παραπάνω είναι η εντιμότητα και η ειλικρινής αμοιβαία συνεννόηση (μεταξύ υπηρεσίας και αναδόχου). Απαιτείται επιπλέον και αμοιβαία διάθεση για υποχώρηση από αδιέξοδες καταστάσεις, χωρίς εμμονές, αλλά και χωρίς βλαπτικές ή παράνομες ενέργειες και αποφάσεις.
Η "κατάρα" του Δημοσίου
Εμπέδωσα επίσης ότι, αν και υπάρχει μακροσκελής νομοθεσία και πληθώρα ερμηνευτικών και εφαρμοστικών εγκυκλίων, εντούτοις πολλές διατάξεις δεν επιδέχονται μονοσήμαντης ερμηνείας. Υπάρχουν επίσης προδιαγραφές για καθετί, εντούτοις η σύνταξη πλήρους μελέτης παραμένει επιθυμητός στόχος, που όμως σπανίως επιτυγχάνεται.
Αυτό, όπως μου εξήγησε ο σύμβουλος, δεν είναι αποκλειστική ελληνική "κατάρα". Συμβαίνει και στις καλύτερα οργανωμένες χώρες (ακόμη και στις μεγαλύτερες ιδιωτικές εταιρείες), ακόμα και με όλα τα ISO και τις αυστηρές προδιαγραφές και τους πολυ-επίπεδους ελέγχους που διαθέτουν. Για τους λόγους αυτούς και το Δημόσιο (στο εξωτερικό) και οι εργολάβοι επενδύουν στη στελέχωση ειδικών ομάδων ή ακόμη και τμημάτων, προκειμένου να διασφαλίσει ο καθένας από την πλευρά του τα δικαιώματά του. Υπάρχει ένας ανταγωνισμός (όχι πάντοτε υγιής), με σκοπό τον εντοπισμό σφαλμάτων και ευκαιριών για μεγιστοποίηση από τον ανάδοχο και ελαχιστοποίηση για την υπηρεσία των δυσμενών (οικονομικών κυρίως) επιπτώσεων σε κάθε έργο.
Στην Ελλάδα όμως το Δημόσιο, εκ των πραγμάτων και ιδίως των τωρινών δυσκολιών, αδυνατεί να καλύψει ακόμη και βασικές ανάγκες, πολλώ δε μάλλον δε διαθέτει την πολυτέλεια οργανωμένων υπηρεσιών ή και μεμονωμένων στελεχών, που θα εγγυηθούν την απρόσκοπτη, έντεχνη και συμφέρουσα ολοκλήρωση ακόμη και σχετικά απλών έργων.
Θα πρέπει λοιπόν κανείς να συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι ο πήχης των προσδοκιών θα πρέπει να χαμηλώσει σε ρεαλιστικότερα επίπεδα. Αυτό δε σημαίνει ούτε "εκπτώσεις", ούτε κακοτεχνίες και βεβαίως ούτε απάτες και συναλλαγές πάνω ή κάτω από το τραπέζι.
Η ευθύνη του αναδόχου και ο ρόλος του επιβλέποντος
Αυτά είναι τα θεωρητικά αλλά και τα απαραίτητα που έπρεπε να κατανοήσω προκειμένου να προσπαθήσω να παρακολουθήσω το "σύμβουλο" στην ανάλυση των περιορισμένων στοιχείων που του διέθεσα για τη συγκεκριμένη υπόθεση, αλλά και να καταλήξουμε στον προσδιορισμό των πιθανών εξηγήσεων για τις καταγγελλόμενες πράξεις.
Ομολογώ και πάλι ότι μου ήταν εξαιρετικά επίπονο να παρακολουθώ νόμους, διατάξεις, εγκυκλίους, επιμετρήσεις, ανακεφαλαιωτικούς πίνακες και τις αντίστοιχες διαδικασίες. Το ότι δεν τα κατάφερα σε πολύ μεγάλο βαθμό δεν πρέπει να σας εκπλήξει και ούτε νομίζω ότι έχει μεγάλη σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι αντιλήφθηκα τις βασικές αρχές και μπόρεσα να ρίξω λίγο φως στα διαλαμβανόμενα και να εστιάσω τη σκέψη μου στα κρίσιμα σημεία της υπόθεσης.
Ξεκινώ λοιπόν από το τέλος. Το γεγονός ότι έχουν πληρωθεί παραπάνω ποσά από τα κανονικά και νόμιμα σημαίνει ότι έχουν υποβληθεί αναληθείς επιμετρήσεις, ποσότητες και ποσά από τον ανάδοχο. Αν αυτό οφείλεται σε αβλεψία, αμέλεια, ανικανότητα ή ενσυνείδητη παραπλάνηση εξαρτάται και από το μέγεθος της διαφοράς αλλά και στην "επαναληψιμότητα" των πράξεων. Στην παρούσα περίπτωση το αχρεωστήτως καταβληθέν ποσό εκτιμάται σε τουλάχιστον 157.000 ευρώ, έχει προέλθει από την υποβολή μιας σειράς επιμετρητικών στοιχείων και λογαριασμών, άρα μάλλον ισχύει η τελευταία εκδοχή.
Ο πρώτος και βασικότερος κρίκος είναι λοιπόν ο ανάδοχος, ο οποίος φαίνεται ότι μετέχει ενεργά. Ακολουθούν οι επιβλέποντες, των οποίων ο ρόλος είναι κομβικός και οι ευθύνες σημαντικότατες. Αναγκάστηκα λοιπόν να σφίξω τα δόντια και να παρακολουθήσω με ευλάβεια το "σύμβουλο", που μου ανέφερε τα εξής: «Οι επιβλέποντες έχουν ως καθήκον να ελέγχουν την πλήρη εφαρμογή της νομιμότητας, της μελέτης και της σύμβασης, Παρακολουθούν την εξέλιξη και την ποιότητα των εργασιών, ελέγχουν τα υποβαλλόμενα στοιχεία από τον ανάδοχο (επιμετρήσεις, λογαριασμούς κ.λπ.) και ΒΕΒΑΙΩΝΟΥΝ το ακριβές και αληθές των στοιχείων αυτών. Μόνο όταν προσυπογράψουν οι επιβλέποντες τα στοιχεία που έχουν υποβληθεί από τον ανάδοχο, τότε και μόνο τότε προωθούνται για ΘΕΩΡΗΣΗ και ΕΓΚΡΙΣΗ από τον προϊστάμενο της Διευθύνουσας Υπηρεσίας και δρομολογούνται οι διαδικασίες πληρωμής.
Οι επιβλέποντες έχουν την απόλυτη δυνατότητα να αναπέμψουν στον ανάδοχο κάποιο στοιχείο, προκειμένου αυτό να διορθωθεί και να επανυποβληθεί. Έχουν επίσης τη δυνατότητα να υπογράψουν με επιφύλαξη ή ακόμη και να μην υπογράψουν, σε περίπτωση που συνεχίζουν να διαφωνούν για μέρος ή το σύνολο κάποιου στοιχείου.
Ο προϊστάμενος πάλι με τη σειρά του έχει τη δυνατότητα να αναπέμψει κάποιο στοιχείο στους επιβλέποντες, προκειμένου να το εξετάσουν και είτε να τεκμηριώσουν την ορθότητα του στοιχείου, είτε να μεριμνήσουν ώστε ο ανάδοχος να προβεί στις απαραίτητες διορθώσεις και να το επανυποβάλει.
Τέλος, ο προϊστάμενος έχει τη δυνατότητα να ΘΕΩΡΗΣΕΙ και να ΕΓΚΡΙΝΕΙ ένα στοιχείο ακόμη και όταν οι επιβλέποντος έχουν αντίρρηση. Στην περίπτωση αυτή καθίσταται ο ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟΣ υπεύθυνος έναντι του νόμου, απαλλάσσοντας παράλληλα τους επιβλέποντες από κάθε ευθύνη για το συγκεκριμένο στοιχείο και τις συναφείς πράξεις ή παραλείψεις τους.
Οι επιβλέποντες αποτελούν όντως τους κατά νόμο βοηθούς του προϊσταμένου της Διευθύνουσας Υπηρεσίας. Δεν απαλλάσσονται όμως των ευθυνών τους και είναι οι μόνοι που πιστοποιούν το αληθές και το νόμιμο και το σύμφωνο με τη σύμβαση κάθε στοιχείου, που προωθείται για θεώρηση ή έγκριση. Ο προϊστάμενος της Διευθύνουσας Υπηρεσίας δεν μπορεί να υποκαταστήσει τους επιβλέποντες (παρά μόνο αν και ο ίδιος είναι συνεπιβλέπων, όπως είναι δυνατόν να συμβεί σε εξαιρετικές περιπτώσεις) και βεβαίως πρέπει να διατηρήσει το διακριτό του ρόλο.
Δεν μπορεί επίσης ο προϊστάμενος της Διευθύνουσας Υπηρεσίας να θεωρείται υπεύθυνος για τυχόν ελλείψεις ή αστοχίες της μελέτης, των τευχών δημοπράτησης ή των συγκριτικών πινάκων. Ο προϊστάμενος της Διευθύνουσας Υπηρεσίας βεβαίως και έχει ευθύνες και καθήκον να μεριμνά για τη νόμιμη και ομαλή και έγκαιρη υλοποίηση ενός έργου. Παρακολουθεί, ελέγχει και παρεμβαίνει, και προληπτικά αλλά και κατασταλτικά, σε περιπτώσεις που είτε υποπέσει κάτι στην αντίληψή του, είτε του αναφερθεί από τους επιβλέποντες, τον ανάδοχο ή από οποιαδήποτε άλλη πηγή. Είναι επίσης ο μόνος αρμόδιος για την έκδοση αποφάσεων και έγγραφων διαταγών προς τον ανάδοχο για κάθε τροποποίηση στην κατασκευή του έργου, ακόμη και αν πρόκειται για επείγουσες εργασίες, για τις οποίες οι επιβλέποντες έχουν δώσει προφορική εντολή. Οφείλουν βεβαίως να σημειώσουν την επείγουσα εντολή στο ημερολόγιο του έργου και να υποβάλουν ΑΜΕΣΑ γραπτή αναφορά και σχετική εισήγηση προς τον προϊστάμενο.
Οι ενέργειες στις οποίες πρέπει να προβεί είναι καθορισμένες από το νόμο, ενώ οφείλει να ενημερώνει και να παίρνει οδηγίες και εγκρίσεις από την προϊσταμένη Αρχή και τον κύριο του έργου, συνήθως μετά από (σύμφωνη) γνώμη του Τεχνικού Συμβουλίου.
Σημειωτέον ότι, εάν δεν τηρηθεί η προαναφερθείσα διαδικασία, τότε οποιαδήποτε εργασία εκτελεστεί δεν αναγνωρίζεται και δεν πληρώνεται.
Αδιάβαστη η διοίκηση;
Μου έκανε επίσης μεγάλη εντύπωση όταν ο "σύμβουλος" μού περιέγραψε, και μάλιστα επικαλέστηκε και απόφαση του ΣτΕ, ότι ακόμη και όταν κάποιος υπογράψει σε ένα στοιχείο δημόσιου έργου, μπορεί να ανακαλέσει την υπογραφή του αν διαπιστώσει ότι υπάρχει πλάνη ή απάτη. Οφείλει βεβαίως να προβεί κατόπιν σε όλες τις προβλεπόμενες ενέργειες και διαδικασίες.
Και αναρωτήθηκα: Αυτά δεν τα γνωρίζουν οι επιβλέποντες, τα μέλη της Επιτροπής και η Διοίκηση, και διατείνονται ότι μόνο ο προϊστάμενος αυτοκατηγορείται και φέρει ακεραία την ευθύνη; Μάλλον ΟΧΙ ήταν η άμεση απάντηση του συμβούλου. Και συνέχισε... Γιατί άραγε να κάνουν τον κόπο να μελετήσουν τόσο βαθιά και να κουραστούν; Κάθε πότε αναδεικνύεται μια περίπτωση σαν κι αυτή; Και πάλι άντε τώρα να ψάξει κανείς και να τεκμηριώσει και να διεκδικήσει το δίκιο του και πού θα το βρει; Και με αποστόμωσε με την κυνική του διαπίστωση: «Γι' αυτό φτάσανε την Ελλάδα και τους Έλληνες ως εδώ...».
Υπάρχει όμως και συνέχεια με πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Ωραία, μου λέει ο σύμβουλος, προσπάθησαν να «πανωγράψουν» (όσοι τελικά αποδειχθεί από τους ελεγκτές και τη Δικαιοσύνη ότι ευθύνονται) και πιάστηκαν στα πράσα, έστω και όχι αμέσως. Γιατί δεν αναδιπλώθηκαν και δεν προσπάθησαν να «διορθώσουν» τα πράγματα και να περιορίσουν λίγο τις "ορέξεις" τους; Γιατί ακόμα και όταν άρχισαν οι αναφορές και οι καταγγελίες δεν έβαλαν "νερό στο κρασί τους";
Ποιος λοιπόν ήταν ο στόχος τους; Μήπως μεθοδεύεται η έγκριση πάση θυσία του Ανακεφαλαιωτικού Πίνακα; Και γιατί, θα πείτε όλοι εσείς αφελώς, να γίνει κάτι τέτοιο; Αλλά εδώ ίσως να είναι και το "κλειδί" της όλης κόντρας.
Επειδή με την έγκριση του Ανακεφαλαιωτικού Πίνακα ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ και ΠΑΓΙΩΝΟΝΤΑΙ όλες οι εξωσυμβατικές αλλά και οι χωρίς έγγραφη εντολή εκτελεσθείσες εργασίες, ακόμη και οι πλασματικές και ανύπαρκτες. Με τον τρόπο αυτό ΚΑΤΟΧΥΡΩΝΕΤΑΙ ο ανάδοχος ΕΙΣ ΒΑΡΟΣ του Δημοσίου!!!
Το εγχείρημα όμως δεν είναι καθόλου απλό. Επειδή εδώ πρόκειται για έργο ενταγμένο στο ΕΣΠΑ, προαπαιτούμενο για την προώθηση του Ανακεφαλαιωτικού Πίνακα αποτελεί η ΠΡΟΕΓΚΡΙΣΗ του από το ΕΠΠΕΡΑΑ. Απαιτείται ούτως ή άλλως και η σύμφωνη γνώμη του Τεχνικού Συμβουλίου. Επικεντρώθηκαν λοιπόν στους επιμέρους στόχους και επέτυχαν την προέγκριση από το ΕΠΠΕΡΑΑ, όχι όμως ακόμη από το Τεχνικό Συμβούλιο.
Στην πιάτσα ακούγονται διάφορα, με κυριότερο και πιο συναφές το ότι υπάρχει αμφισβήτηση για τη νομιμότητα της σύνθεσης και των συνεδριάσεων του Τεχνικού Συμβουλίου, καθώς και άρνηση μελών να συμμετέχουν στη διαδικασία λόγω του γεγονότος ότι η υπόθεση εξετάζεται από τη Δικαιοσύνη.
Συμπεράσματα:
Η υπόθεση ούτε τυχαία είναι, ούτε εκ παραδρομής γίνονται ορισμένα πράγματα, όπως φαίνεται.
Υπάρχει απάτη κατ' εξακολούθηση;
Με τη συνέργεια πολλών αυτουργών σε βάρος του Δημοσίου;
Το ποιοι είναι υπεύθυνοι θα πρέπει να το βρει η Δικαιοσύνη αλλά και οι επιθεωρητές-ελεγκτές δημόσιων έργων, οι μόνοι ίσως ικανοί να ξεδιαλύνουν τη νοσηρή αυτή υπόθεση.
Επιμένω όμως σε μια βασική διαπίστωση: Πώς είναι δυνατόν από όλο αυτό το θέμα ο πλέον αναγνωρισμένος επιστημονικός σύμβουλος της Πολιτείας, το ΤΕΕ σε Ανατολική και Δυτική Κρήτη, να μένει εκτός;
Του Γιώργου Σαχίνη
