Η ιστορία της Αμφίπολης γίνεται εξαιρετικά διδακτική. Αρχικά γιατί επαναφέρει στο προσκήνιο τη σημασία που έχει ο πολιτισμός σε όλα τα επίπεδα. Πρώτιστα εγχώριο, το οποίο είναι ένα βασικό ζητούμενο, διαψεύδοντας την παραδοχή ότι ο κόσμος δεν ενδιαφέρεται για τον πολιτισμό, την ιστορία ή τα μνημεία του. Ο πολιτισμός είναι το δομικό στοιχείο της ύπαρξής μας, που χαράσσει το όριο πίσω από το οποίο κρύβεται η βαρβαρότητα, εκείνο που χαλιναγωγεί τα αρχέγονα ένστικτα και αυτό που απογειώνει το πνεύμα και τη λογική. Όμως, για να μπορέσει κάποιος να το εκτιμήσει, πρέπει πρώτα να το αναγνωρίσει, να το μάθει και να το σεβαστεί. Ή, πολύ απλά, όπως έχουμε πει άπειρες φορές, η ιστορία διδάσκει, αλλά κάποιος πρέπει να τη διαβάσει. Διαφορετικά, τίποτα δε γίνεται με τον αυτόματο πιλότο. Γνωρίζοντας ιστορία, σέβεσαι τα μνημεία, κάνεις βίωμά σου την αισθητική και την ποιότητα, την αναζητείς και την πλάθεις μαζί με το χαρακτήρα σου, κάτι που ξεκινάει φυσικά από την παιδική ηλικία. Εκεί που βρίσκεται η ρίζα των πάντων.
Του Σταύρου Μουντουφάρη
Η γνώση
Μου είχε προξενήσει τεράστια εντύπωση όταν είχα δει παιδιά δημοτικού να κάνουν το μάθημα της Φυσικής ή της Αστρονομίας ή γενικά της επιστήμης στο Science Museum του Λονδίνου, δίπλα στα πραγματικά ιστορικά αντικείμενα, από διαστημικούς πυραύλους μέχρι αναπαραστάσεις ιατρείων και φαρμακείων της εποχής με όλο τον εξοπλισμό τους. Είχα εντυπωσιαστεί παρακολουθώντας παιδιά, μικρά και μεγάλα, να διδάσκονται Γεωλογία στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της βρετανικής μητρόπολης, μπροστά σε απολιθώματα, σκελετούς, ταριχευμένα ζώα, ψάρια και μικροοργανισμούς. Ήταν μοναδική ως εμπειρία να παρακολουθείς μάθημα Ιστορίας και Τέχνης, όχι από βιβλία, με εικόνες ή ζωγραφιές, ούτε με διαφάνειες, αλλά μπροστά στα ίδια τα πρωτότυπα εκθέματα στο Βρετανικό Μουσείο. Μπροστά σε αγάλματα, κινητά ευρήματα, καθημερινά αντικείμενα του παρελθόντος. Με τα βιβλία και τις σημειώσεις ανά χείρας στο χώρο όπου το μάθημα γίνεται παιχνίδι και εντυπώνεται στη μνήμη με τον πιο δυνατό και ουσιαστικό τρόπο. Αντίστοιχες σκηνές που είδα στο Τορίνο, στο Λούβρο του Παρισιού και σε πλείστα όσα μουσεία ολόκληρης της Ευρώπης. Φυσικά, κάτι έχει αρχίσει να αλλάζει και εδώ - οφείλουμε να το αναγνωρίσουμε - όμως ο δρόμος είναι μακρύς έως ότου φτάσουμε σε επίπεδα σαν εκείνα των υπόλοιπων Ευρωπαίων. Πολιτισμός σημαίνει γνώση και πηγάζει από την παιδεία, όπου βρίσκεται το μυστικό για το μέλλον.
Αν ξέραμε...
Γιατί, σε πολύ απλά Ελληνικά, αν οι Ηρακλειώτες ήξεραν τι είναι τα ενετικά τείχη, τη σημασία που διαδραμάτισαν, στον Κρητικό Πόλεμο, την πλέον μακροχρόνια πολιορκία που γνώρισε ποτέ η Ιστορία, δε θα τα στιγμάτιζαν με συνθήματα. Αν κάποιος τους είχε μάθει ότι χάρη στα 20 και πλέον χρόνια που οι Τούρκοι προσπαθούσαν να καταλάβουν τα τείχη και την πόλη σώθηκε η Ευρώπη, αφού οι στρατιές της Γηραιάς κέρδισαν πολύτιμο χρόνο για να οργανώσουν την άμυνά τους και να αποκρούσουν τους Τούρκους στα περίχωρα της Βιένης, θα το σκέφτονταν δυο και τρεις φορές προτού φερθούν όπως φέρονται στο μνημείο. Το οποίο, σημειωτέον, είναι το μεγαλύτερο οχυρωματικό έργο στην ανατολική Μεσόγειο. Αν οι κάτοικοι αυτής της πόλης γνώριζαν την ιστορία του Μηνά Γεωργιάδη δε θα βεβήλωναν κάθε τρεις και λίγο την προτομή του. Όπως και όλες τις άλλες προτομές και αγάλματα του Ηρακλείου. Αν είχαν μάθει τι είναι το μαρμάρινο θύρωμα των δικαστηρίων και ποια η σημασία του ανά τους αιώνες, δε θα ασχημονούσαν με αυτό τον τρόπο πάνω του. Όπως αν ήξεραν την ιστορία του ίδιου του συγκροτήματος, ως οι στρατώνες του Αγίου Γεωργίου των Ενετών. Και όχι μόνο αυτό, αλλά θα εμπόδιζαν και άλλους να το κάνουν, ενώ θα υιοθετούσαν τα διδάγματα αυτά και στο χώρο τους, με τη μορφή της αισθητικής.
Η Πέτρα
Θυμάμαι πριν από χρόνια στην Πέτρα της Ιορδανίας μια ιστορία που μας είχε πει ο ξεναγός. Ότι η βασίλισσα της χώρας, την οποία λατρεύουν, είχε ζητήσει από τους κατοίκους του χωριού που γειτνιάζει στο διάσημο μνημείο των ελληνιστικών χρόνων, να βάψουν τα σπίτια τους στο χρώμα της ερήμου και των λαξευμένων στα γρανιτώδη βράχια μνημείο ώστε να είναι σε αρμονία με το χώρο. Και εκείνοι υπάκουσαν, με το αποτέλεσμα να είναι πραγματικά μοναδικό. Και κοιτάζω καμιά φορά το Ηράκλειο από τον τάφο του Καζαντζάκη ή ψηλά από τη Βιομηχανική Περιοχή και νιώθω το μέγιστο της αποστροφής για αυτή την εικόνα, που βεβαίως δεν αφήνει τις καλύτερες των εντυπώσεων ούτε στους επισκέπτες μας. Ούτε σε όλους όσοι έχουμε ακόμα το θράσος να αναζητούμε λίγη ομορφιά και ποιότητα αισθητικής στην εποχή της ισοπέδωσης των πάντων.
Βαριά βιομηχανία
Ο πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία της χώρας, μαζί με τον τουρισμό, όπου το ένα δρα συμπληρωματικά στο άλλο. Το βλέπουμε με την υπόθεση της Αμφίπολης με τον πλέον εύγλωττο τρόπο, όπου ολόκληρος ο πλανήτης μαζί με τους Έλληνες περιμένουν με αγωνία να δουν τι θα αποκαλύψει η αρχαιολογική σκαπάνη και ποιος είναι ο ένοικος του μνημειακού τάφου. Αν αυτό το αντιλαμβανόμασταν σε σταθερή βάση και όχι μόνο όποτε μας συμφέρει - πολλαπλώς μιλώντας - τότε ολόκληρη η Ελλάδα θα ήταν ένα μουσείο και ένας αχανής υπό εξερεύνηση αρχαιολογικός χώρος. Στρατιές αρχαιολόγων και άλλες ειδικότητες, νέα παιδιά που ψάχνουν δουλειά και θα μπορούσαν να τη βρουν δημιουργικά, θα άνοιγαν τις αραχνιασμένες αποθήκες βγάζοντας στο φως θησαυρούς και κάνοντάς τους κτήμα της ανθρωπότητας και των κατοίκων αυτής της δύσμοιρης χώρας.
Η πόλη της Κνωσού
Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τι κρύβει η Κνωσός, για την οποία οι περισσότεροι αγνοούν ότι ήταν μια ολόκληρη πόλη με συνεχή κατοίκιση από τα Μινωικά ως τα σύγχρονα χρόνια και όχι απλά και μόνο το ανάκτορο. Φανταστείτε να μετατρεπόταν σε κάτι αντίστοιχο με την Πομπηία, μια ολόκληρη ανεσκαμμένη πόλη που θα έκανε την ανθρωπότητα να κρατάει την ανάσα της από την πορεία των ανασκαφών και την πλημμυρίδα της γνώσης. Η Αμφίπολη μας διδάσκει ότι η γνώση είναι πολύτιμη και ακόμα πιο γοητευτική η διαδικασία αναζήτησής της, το καβαφικό ταξίδι. Όμως, δεν πρέπει να θυμόμαστε τον πολιτισμό, την ιστορία και την τέχνη μόνο όταν έχουμε να κάνουμε με μια μεγάλη αρχαιολογική ανακάλυψη, ούτε να βάζουμε τα μνημεία στη ζυγαριά με δυο μέτρα και δυο σταθμά. Και βέβαια, όταν μιλάμε για πολιτισμό, να το εννοούμε και ακόμα - ή μάλλον κυρίως - όταν σβήσουν τα φώτα των προβολέων.
