default-image

Τα μυστικά του Εγκέλαδου στο ρήγμα του Σπηλίου (photos)

Κρήτη
Τα μυστικά του Εγκέλαδου στο ρήγμα του Σπηλίου (photos)

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Πέντε μεγάλοι σεισμοί με μέγεθος πάνω από 6 Ρίχτερ σε διάστημα 16.500 χρόνων ίσως να μην είναι κάτι πρωτόγνωρο για μια τόσο σεισμογενή περιοχή όπως η Κρήτη. Όταν όμως οι σεισμοί αυτοί προέρχονται από ένα και μόνο ρήγμα, τότε τα πράγματα αλλάζουν.

Πόσο μάλλον όταν αυτό είναι ένα από τα τρία μεγαλύτερα ενεργά ρήγματα του νησιού και εκείνο στο οποίο εστιάζει μία πρωτοποριακή επιστημονική έρευνα που έλαβε χώρα για πρώτη φορά στην Ελλάδα με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Μια ομάδα επιστημόνων από την Ελλάδα και τη Γαλλία εστίασε στο ρήγμα του Σπηλίου, στο Ρέθυμνο, προσπαθώντας να "δει" στα "σωθικά" του τα σημάδια που άφησαν οι μεγάλοι παλαιοί σεισμοί εδώ και αιώνες, με την ελπίδα ότι η μέθοδος αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για μια πιο ευρεία και συστηματική μελέτη και άλλων ρηγμάτων στην Ελλάδα.

Συντονίστρια της προσπάθειας ήταν η ερευνήτρια του Πολυτεχνείου Κρήτης (τώρα στο Γερμανικό Ινστιτούτο Γεωεπιστημών GFZ - Potsdam) δρ. Βασιλική Μουσλοπούλου, ενώ ανάμεσα στους Έλληνες ειδικούς ήταν ο γεωλόγος δρ. Δανιήλ Μωραΐτης από το Πολυτεχνείο Κρήτης και ο δρ. Χαράλαμπος Φασουλάς του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Η επιλογή

Οι επιστήμονες εστίασαν στο ρήγμα του Σπηλίου καθότι αποτελεί ένα από τα πλέον ενεργά του νησιού και που έως πρότινος "ενοχοποιούνταν" και για την καταστροφή του μινωικού ανακτόρου της Φαιστού. Όμως η έρευνα άλλαξε τα όσα πιστεύονταν ως τα σήμερα, φέρνοντας στο φως σημαντικά νέα στοιχεία. Όπως μας εξήγησε η δρ. Βασιλική Μουσλοπούλου, «ως γνωστόν οι σεισμοί γεννιούνται από ενεργά ρήγματα. Κάθε σεισμός μεγαλύτερος από περίπου μέγεθος 5,5 ρίχτερ φέρνει στην επιφάνεια της γης ένα καινούργιο κομμάτι βράχου, ουσιαστικά προσθέτοντάς το στη ρίζα του υπάρχοντος ρήγματος. Οι επιστήμονες, ξεκινώντας από αυτή την αρχή, έλαβαν δείγματα με χρήση τροχού και καλεμιού από όλη την επιφάνεια του ρήγματος του Σπηλίου και μέτρησαν το χρόνο έκθεσης του κάθε τμήματός του στην κοσμική ακτινοβολία.

«Δηλαδή», πολύ πρακτικά, όπως μας εξήγησε η συντονίστρια του προγράμματος, «μετρήσαμε το χρονικό διάστημα που κάθε τμήμα του ρήγματος βρίσκεται "ξεθαμμένο" πάνω από την επιφάνεια της Γης, λόγω σεισμικής δράσης».

Ο δρ Χαράλαμπος Φασουλάς (από κέντρο) με τα άλλα μέλη της ομάδας

Οι μετρήσεις

«Συγκεκριμένα, μετρήσαμε με ειδικά όργανα και μετά από επίπονες χημικές αναλύσεις τις συγκεντρώσεις του κοσμογενούς ισοτόπου 36Cl και των σπάνιων γαιών (REE) που βρίσκονται αποθηκευμένα πάνω στην ξεθαμμένη επιφάνεια του σεισμικού ρήγματος. Γενικά ισχύει ότι όσο πιο ψηλά (πάνω από το έδαφος) βρίσκεται ένα τμήμα του ρήγματος τόσο πιο "γεμάτο" είναι σε 36Cl και τόσο πιο άδειο είναι σε REE. Έτσι μπορέσαμε να προσδιορίσουμε, με ακρίβεια εκατοντάδων ετών, πότε έλαβαν χώρα αυτοί οι μεγάλοι σεισμοί στο παρελθόν και με ακρίβεια λίγων εκατοστών το μέγεθος της κάθε σεισμικής μετατόπισης (άρα και το μέγεθος του κάθε σεισμού)».

Ο χάρτης του ρήγματος με τα σημεία των δειγματοληψιών. Στο υπόμνημα με αστεράκι οι μεγάλοι σεισμοί και το εστιακό τους βάθος. Με κύκλο οι μεγάλες πόλεις και τρίγωνο οι αρχαίες πόλεις.

Η ταυτότητα

Τα αποτελέσματα ήταν εξαιρετικά σημαντικά καθώς αποκάλυψαν την ταυτότητα του ρήγματος, ενός από τα τρία πιο ενεργά της Κρήτης, όπως μας εξήγησε ο δρ. Χαράλαμπος Φασουλάς, με τα άλλα δύο να είναι εκείνο της Ιεράπετρας, για το οποίο γνωρίζουμε τους ιστορικούς σεισμούς που έχει δώσει, και εκείνο του Καστελίου, η δράση του οποίου όμως δεν μπορεί να συσχετιστεί με μεγάλους ιστορικούς σεισμούς. Το πρώτο σημαντικό στοιχείο που προέκυψε από την έρευνα είναι, σύμφωνα με την κ. Μουσλοπούλου, ότι «το ρήγμα του Σπηλίου γέννησε 5 σεισμούς μεγέθους 6,6-6,9 ρίχτερ τα τελευταία περίπου 16.500 χρόνια. Οι δύο πιο πρόσφατοι σεισμοί έλαβαν χώρα μόλις 500 και 600 χρόνια πριν από σήμερα, ενώ οι τρεις παλαιότεροι έγιναν 7.300, 16.300 και 16.500 χρόνια πριν από σήμερα».

Η δειγματοληψία έγινε σε ύψος έως 20 μέτρων. Οι χημικές αναλύσεις και οι μετρήσεις των Σπανίων Γαιών έγιναν στα εργαστήρια του Πολυτεχνείου Κρήτης υπό την επίβλεψη του δρ. Δανιήλ Μωραΐτη. Οι μετρήσεις του 36Cl έγιναν στο εργαστήριο CEREGE στη Γαλλία. Από τη σεισμική ακολουθία προκύπτουν δύο ζευγάρια σεισμών με σχετικά κοντινή χρονική απόκλιση και ένας ενδιάμεσος που φαίνεται να αποτελούν ενδείξεις μη περιοδικής σεισμικής συμπεριφοράς.

Η κ. Μουσλοπούλου και ο δρ Δανιήλ Μωραΐτης στο ρήγμα του Σπηλίου.

ΔΕΝ «ΞΥΠΝΗΣΕ» ΤΟ 1750 π.Χ.

«Αθώο» για την καταστροφή της Φαιστού

Το δεύτερο σημαντικό εύρημα είναι ότι η έρευνα απορρίπτει, σύμφωνα με τα όσα μας είπε η κ. Μουσλοπούλου, «την υπόθεση της καταστροφής της μινωικής Φαιστού από το ρήγμα του Σπηλίου το 1750 π. Χ. Παρά το γεγονός ότι σήμερα το ρήγμα είναι ένα από τα πιο ενεργά, όχι μόνο δεν έδρασε κατά τη μινωική περίοδο, αλλά αντιθέτως την περίοδο αυτή πέρασε μια μακροχρόνια φάση σεισμικής "ηρεμίας". Το υπεύθυνο για τις καταστροφές ρήγμα παραμένει υπό αναζήτηση». Όπως βεβαίως και τα άλλα αντίστοιχα που έχουν κατά καιρούς ενοχοποιηθεί για την καταστροφή των μινωικών ανακτόρων ως η θρυαλλίδα που άνοιξε τον ασκό του Αιόλου, ρίχνοντας την αυλαία στα νέα - λεγόμενα - ανάκτορα και ανοίγοντας το δρόμο στους Μυκηναίους κατακτητές.

Οι επιστήμονες κατά τις έρευνες στο ρήγμα.

ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η σημασία της μελέτης για τους σεισμούς

Το εξαιρετικά σημαντικό είναι όμως ότι αυτή η μελέτη, η οποία κατά τον κ. Φασουλά είναι η πρώτη φορά που γίνεται στην Ελλάδα, μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμη ώστε να μελετηθούν τα υπόλοιπα ρήγματα της Κρήτης, γεγονός που θα επιτρέψει να έχουμε μια εικόνα για το πότε μπορεί κάποιο από αυτά τα ρήγματα να ενεργοποιηθεί ξανά. «Αν γνωρίζεις ότι ένα ρήγμα έχει δώσει σεισμούς πάνω από 6 Ρίχτερ και κυρίως όταν αυτό έχει επιφανειακή παρουσία, γεγονός που το καθιστά επικίνδυνο, πρέπει να το λάβει σοβαρά υπόψη της η Πολιτική Προστασία, ώστε να σχεδιάσει ή να επανασχεδιάσει προτεραιότητες και στόχους. Μην ξεχνάμε ότι το ρήγμα είναι στο Σπήλι, σε ένα κατοικήσιμο χωριό, ότι υπάρχουν και άλλα χωριά και οικισμοί κοντά, ακόμα και το Ρέθυμνο», όπως διευκρίνισε ο κ. Φασουλάς.

Αντίστοιχες αναλύσεις θα μπορούσαν να γίνουν και στα άλλα ρήγματα, όπως εκείνο της Ιεράπετρας, όπου έχουμε πολλά ιστορικά δεδομένα, αλλά και αλλού, σύμφωνα με το γνωστό επιστήμονα του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΡΗΓΜΑΤΩΝ

Πότε θα κάνει τον επόμενο σεισμό;

Ας μην ξεχνάμε ότι μια από τις βασικές απορίες που έχουμε όλοι στην άκρη του μυαλού μας είναι «πότε θα γίνει ο επόμενος σεισμός; Πόσο ισχυρός θα είναι; Πού θα χτυπήσει;». Ερωτήσεις που απευθύνουμε σε ανύποπτο χρόνο και κυρίως όταν νιώσουμε τη γη να κουνιέται κάτω από τα πόδια μας. Ως τα σήμερα πιστεύαμε ότι κανείς δεν μπορεί να δώσει αυτές τις απαντήσεις παρά μόνο ένα ομιχλώδες τοπίο πιθανοτήτων που υπαγορεύεται από την αρχή ότι η επιστήμη σήμερα δεν μπορεί να κάνει πρόβλεψη σεισμών. Είναι όμως ακριβώς έτσι; Σε πρώτη ανάγνωση, «ναι». Σε δεύτερη, το σκηνικό μοιάζει να αλλάζει. Γιατί η επιστημονική κοινότητα έχει σήμερα τα όπλα. Και όπως φαίνεται, αυτά είναι πολλά και ισχυρά. «Πρόκειται για μια πρωτοποριακή μέθοδο προσδιορισμού παλαιών σεισμών πάνω σε ασβεστολιθικά ρήγματα», μας εξήγησε η κ. Μουσλοπούλου, διευκρινίζοντας ότι «με την μέθοδο αυτή, κοιτώντας πίσω στο χρόνο, μπορούμε να επιτύχουμε τον καλύτερο χαρακτηρισμό της σεισμικής δραστηριότητας ενός ρήγματος στο μέλλον. Δηλαδή, προσδιορίζοντας τον αριθμό και το μέγεθος των σεισμών που έχουν φιλοξενηθεί από το ρήγμα τις τελευταίες χιλιάδες χρόνια (π.χ. 20.000 χρόνια), καθώς και το μέσο ρυθμό επανάληψης των σεισμικών γεγονότων, μπορούμε να ποσοτικοποιήσουμε τη σεισμική επικινδυνότητα μιας περιοχής. Η μέθοδος αυτή θα μπορεί να έχει ευρεία εφαρμογή σε πολλές περιοχές της ηπειρωτικής αλλά και νησιωτικής Ελλάδας, αφού τα πετρώματά της είναι κυρίως ασβεστολιθικά.

Οι πληροφορίες των ερευνών αυτών πρέπει να είναι άμεσα διαθέσιμες στην πολιτική προστασία, έτσι ώστε να ενημερώνονται οι χάρτες σεισμικής επικινδυνότητας, αλλά κυρίως οι συντελεστές δόμησης στις περιοχές μελέτης». Και φυσικά αυτό πρέπει να το λάβουν υπόψη τους οι αρμόδιοι και οι τοπικοί φορείς που οφείλουν να κινηθούν προς την κατεύθυνση περισσότερων τέτοιων αντίστοιχων μελετών ώστε να έχουμε όσο πιο σύντομα έναν αναλυτικό χάρτη των σεισμικών δεδομένων από την ταυτότητα των ρηγμάτων, οχυρώνοντας τα σπίτια, τις πόλεις, τις υποδομές και προστατεύοντας τις ίδιες μας τις ζωές από το επόμενο, νομοτελειακά για τον τόπο μας, μεγάλο σεισμό.

Το ρήγμα του Σπηλίου είναι το ένα από τα τρία μεγάλα ενεργά της Κρήτης.

Οι επιστήμονες

Στην επιστημονική μελέτη για το ρήγμα του Σπηλίου, εκτός από τη δρ. Βασιλική Μουσλοπούλου, συμμετείχαν οι εξής ερευνητές: Ο δρ. Δανιήλ Μωραΐτης από το Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης (τώρα στο Sultan Qaboos University of Oman), η Dr Lucilla Benedetti, Dr Olivier Bellier και Dr Valery Guillou από το ερευνητικό κέντρο CEREGE (CNRS) της Γαλλίας και ο καθηγητής Διονύσης Χριστόπουλος, από το Τμήμα Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης.

Οι δύο σχετικές εργασίες της ομάδας είναι: Mouslopoulou, V., Moraetis, D., Benedetti, L., Guillou, V., Bellier, Ο., Hristopulos, D., 2014. Normal faulting in the forearc of the Hellenic subduction margin: Paleoearthquake history and kinematics of the Spili Fault, Crete, Greece. Journal of Structural Geology, 66, 298-308.

Mouslopoulou, V., Moraetis, D., Fassoulas, C., 2011. Identifying past earthquakes on carbonate faults: advances and limitations of the Rare Earth Element method based on analysis of the Spili Fault, Crete, Greece. Earth and Planetary Science Letters, 309, 45-55.

Του Σταύρου Μουντουφάρη

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News