Ενώνουν τα δοξάρια τους... και μιλούν στη "Νέα Κρήτη" για την τέχνη του βιολιού, την κρητική μουσική του χθες και του σήμερα, αλλά και τα κρητικά γλέντια, που έχουν χάσει την αίγλη του παρελθόντος. Έξι παραδοσιακοί βιολάτορες, με αφορμή την αυλαία σήμερα της πρώτης παγκρήτιας συνάντησης με θέμα "Μουσικές της Κρήτης", ανοίγουν την καρδιά τους στη "Ν.Κ.", αναπολούν το παρελθόν και δηλώνουν αισιόδοξοι πως όσο υπάρχουν άνθρωποι με μεράκι και αγάπη για την παραδοσιακή μουσική, αυτή δεν πρόκειται να χαθεί ποτέ.
Υπενθυμίζεται πως τις "Μουσικές της Κρήτης" διοργανώνει ο Πολιτιστικός Σύλλογος Γωνιών Μαλεβιζίου. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης, που θα ολοκληρωθεί στις 10 Ιουλίου, διακεκριμένοι ερευνητές, συγκροτήματα και σημαντικοί καλλιτέχνες της κρητικής μουσικής θα παίξουν, θα χορέψουν, θα αναλύσουν και θα μιλήσουν για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της κρητικής μουσικής.
Συγκεκριμένα, στην αίθουσα "Ανδρόγεω", καθηγητές Πανεπιστήμιων της Ελλάδας και του εξωτερικού, εθνομουσικολόγοι, μουσικολόγοι, γνωστοί μουσικοί, ερευνητές, συλλέκτες οπτικοακουστικού υλικού κρητικής μουσικής κ.ά. θα φωτίσουν άγνωστες μουσικολογικές, ιστορικές, λαογραφικές, κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές όψεις της κρητικής μουσικής, ενώ στην Πύλη Βιτούρι θα παρουσιαστούν από μεγάλο αριθμό καλλιτεχνών, απ' όλες τις περιοχές της Κρήτης, έργα που αποδίδουν τη μουσική φυσιογνωμία κάθε περιοχής.
Οι ερωτήσεις
1) Σε ποια ηλικία αρχίσατε να ασχολείστε με το βιολί;
2) Ποιοι θεωρείτε ότι ήταν οι βιολάτορες ή οι μουσικοί γενικότερα που σας επηρέασαν περισσότερο;
3) Ποιοι ήταν οι μουσικοί που έπαιξαν το σημαντικότερο ρόλο στη διαμόρφωση του μουσικού ύφους και χρώματος της περιοχής σας;
4) Πείτε μας δυο λόγια για το γεγονός "Οι μουσικές της Κρήτης - 1η Παγκρήτια Συνάντηση", στο οποίο θα συμμετέχετε.
5) Τι ακριβώς θα περιλαμβάνει η δική σας συμμετοχή σε αυτό;
6) Έχει αλλάξει το ύφος του παραδοσιακού κρητικού γλεντιού σε σχέση με παλιότερα; Πού εντοπίζετε τις κύριες διαφορές;
7) Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει πολύ τον επαγγελματία παραδοσιακό μουσικό σήμερα;
8) Ποια είναι η γνώμη σας για την παρούσα κατάσταση στην κρητική μουσική; Είστε αισιόδοξος;
Βαγγέλης Βαρδάκης
1. Στο πατρικό μου σπίτι υπήρχε ένα παλιό βιολί που ανήκε στην οικογένειά μου και μ' αυτό έκανα τα πρώτα μου βήματα. Η ενασχόλησή μου με τη μουσική άρχισε από την ηλικία των 10 ετών με λύρα και βιολί.
2. Ο αδερφός του πατέρα μου Αντώνης Βαρδάκης, που έπαιζε εξαιρετικό μαντολίνο, μ' έκανε να ασχοληθώ με τη μουσική και με δίδαξε όλες τις κοντυλιές που παίζονταν παλιότερα στην Ιεράπετρα. Με τους μεγάλους βιολάτορες της περιοχής μου Παντελή Μπαριταντωνάκη και Γιάννη Παπαχατζάκη είχα ιδιαίτερα φιλικές σχέσεις και επηρεάστηκα πολύ από το παίξιμό τους. Επιρροές όμως είχα και από πολλούς παλιούς μουσικούς, που μελέτησα την τεχνική τους, όπως ο Πεδουλάφτης από το Καβούσι, ο Μηνάς Κανάκης από την Παχιά Άμμο, ο Μανόλης Χριστοδουλάκης από την Τουρλωτή και άλλοι.
3. Όλοι οι παλιοί μουσικοί της Ιεράπετρας είχαν πρότυπο το μεγάλο βιολάτορα Αλή Σουμάνη, που ήταν μουσουλμάνος. Οι κοντυλιές του μέσω των μεταγενέστερων βιολατόρων έφτασαν ως τις μέρες μας.
4. Θεωρώ ότι αποτελεί ένα σημαντικό γεγονός γιατί ο κόσμος που αγαπά την κρητική μουσική μπορεί να ενημερωθεί σχετικά με τις τοπικές ιδιαιτερότητές της.
5. Θα μιλήσω για τη μουσική παράδοση και τους μουσικούς όλου του νομού Λασιθίου. Επίσης, θα δώσω στοιχεία για τους παραδοσιακούς χορούς της ευρύτερης περιοχής του Λασιθίου. Πρόσφατα εκδόθηκε το βιβλίο μου με τίτλο "Ο παραδοσιακός χορός στις ανατολικές περιοχές της Κρήτης", που αφορά μια πολυετή μελέτη μου με αυτό ακριβώς το θέμα.
6. Φυσικά έχει αλλάξει γιατί έχουν αλλάξει και οι κοινωνικές συνθήκες στην Κρήτη. Σήμερα στα γλέντια ο κόσμος είναι τις περισσότερες φορές θεατής και η συμμετοχή του περιορίζεται κυρίως στο χορό. Παλιότερα στην περιοχή μου δε συνέβαινε αυτό. Ο βιολάτορας καθόταν στη μέση, χωρίς βέβαια ηχητικές εγκαταστάσεις, και γύρω του οι χορευτές τραγουδούσαν μαντινιάδες, συνήθως αντικριστές.
7. Οποιαδήποτε δραστηριότητα έχει σχέση με χρήματα σίγουρα έχει επηρεαστεί.
8. Η μουσική που ακούμε από τα ΜΜΕ συνήθως δεν είναι αυθεντική. Είμαι όμως αισιόδοξος γιατί υπάρχουν κάποιοι συνειδητοποιημένοι μουσικοί που ασχολούνται με σοβαρότητα με την παράδοσή μας και παράγουν μουσική υψηλών προδιαγραφών.
Θοδωρής Πολυχρονάκης
1. Στα 8 μου χρόνια ξεκίνησα να μαθαίνω και στα 13 μου ξεκίνησα να παίζω στα πρώτα μου γλέντια.
2. Οι βιολάτορες που με επηρέασαν περισσότερο είναι ο Κουνελομιχάλης, ο Ναύτης, ο Χάρχαλης και ο Νίκος Σαριδάκης ή Μαύρος.
3. Ο Χάρχαλης, ο Μαύρος και ο Γαλαθιανός από τους παλιούς και από τους νεότερους ο Κουνελομιχάλης, ο Ναύτης, ο Κατράκης Φώτης και ο Σταύρος Καντιλιεράκης.
4. Πιστεύω ότι είναι πάρα πολύ καλή πρωτοβουλία και είναι καλό να ανταμώνουν οι διαφορετικές μουσικές παραδόσεις του νησιού μας, γιατί αυτό είναι που έχει και αξία.
5. Παρουσίαση της μουσικής παράδοσης της δυτικής Κρήτης.
6. Βεβαίως και έχει αλλάξει όσον αφορά πρώτον στη διάρκεια του γλεντιού, δεύτερον στο πλήθος και στην ποιότητα των ανθρώπων, και τρίτον ο τρόπος του γλεντιού και από τους οργανοπαίχτες και από αυτούς που συμμετέχουν, δεν υπάρχει αμοιβαίος σεβασμός.
7. Τον έχει επηρεάσει, όπως και όλα τα επαγγέλματα εξάλλου.
8. Είμαι αισιόδοξος. Υπάρχει υλικό και από μουσικούς και από χορευτές, αλλά χρειάζεται μεγάλη προσοχή και προσπάθεια απ' όλους ώστε να διατηρηθεί ατόφια η παράδοση και να μην αλλοιωθούν η ποιότητα της μουσικής και ο χορός.
Μιχάλης Λουφαρδάκης
1. «Άρχισα να ασχολούμαι με το βιολί σε ηλικία 9 ετών».
2. «Επηρεάστηκα από τους δασκάλους μου Καντηλιεράκη Σταύρο, Κώστα Παπαδάκη ή Ναύτη και Γουβεράκη Κώστα, από το χωριό μου τα Παλιά Ρούματα».
3. «Ο Κώστας Παπαδάκης ή Ναύτης, ο Μιχάλης Κουνέλης, ο Τζέγκας, ο Γιώργης Κουτσουρέλης».
4. Κάθε περιοχή της Κρήτης είναι ξεχωριστή, με τη δική της μουσική παράδοση. Στην παγκρήτια αυτή συνάντηση θα είναι μια ευκαιρία να ακουστούν αυτές οι τοπικές μουσικές, έτσι ώστε να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι».
5. «Μουσικές του τόπου μου. Συρτά (Γιτσικιά) και ρουματιανή σούστα».
6. «Ναι, έχει αλλάξει το ύφος του γλεντιού. Παλιά ήταν πιο αγνά, πιο ταπεινά και πιο αληθινά τα γλέντια».
7. «Σίγουρα τον έχει επηρεάσει. Όπως και όλα τα επαγγέλματα, έτσι και αυτό δε θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστο από την οικονομική κρίση».
8. «Ναι, είμαι αισιόδοξος. Υπάρχουν πολλοί αξιόλογοι καλλιτέχνες που μπορούν να πάνε μπροστά την κρητική μουσική».
Στρατής Σκαράκης
1. Η πρώτη μου επαφή ήταν στα 6 μου χρόνια. Από τα 8 μου άρχισα τη μάθηση του βιολιού.
2. Πιστεύω πως για ένα παιδί που έμφυτα ξεκινάει μια αναζήτηση στο μουσικό κόσμο, καθώς περνάει από την παιδική ηλικία στην εφηβεία, δεν αρκούν ένα ή δύο πρότυπα για να χτίσουν το μουσικό του χαρακτήρα. Σίγουρα για εμένα η πρώτη μου επιρροή και αυτός που μου έδωσε τη μουσική γραμμή ήταν και ο πρώτος μου δάσκαλος, Μιχάλης Κουνέλης. Μετά το μισεμό του μεγάλου αυτού δασκάλου, σημαντικός καθοδηγητής μου ήταν ο δεύτερός μου δάσκαλος, Θoδωρής Πολυχρονάκης, από τον οποίο προσπάθησα να υιοθετήσω τεχνάσματα από το ύφος και το χρώμα της μουσικής του. Στη συνέχεια, αιτία βαθύτερων αναζητήσεων υπήρξε ο μεγάλος συνθέτης και δεξιοτέχνης του βιολιού Κωστής Παπαδάκης (Ναύτης), ο οποίος, αν και δεν είχα την τύχη να γνωρίσω από κοντά, αποτελούσε και αποτελεί για μένα μια ανοιχτή θάλασσα μουσικών γνώσεων.
3. Αρχικά είναι σημαντικό να τονίσουμε πως σε οποιαδήποτε γενιά μουσικών, αποτελούμενη από επαγγελματίες και ερασιτέχνες, ο καθένας από αυτούς ξεχωριστά αφήνει το δικό του στίγμα στη μουσική μας παράδοση. Καθοριστικό ρόλο όμως στη διατήρηση και συνάμα στην εξέλιξη της παραδοσιακής μας μουσικής έπαιξαν οι Νίκος Χάρχαλης (βιολί), Σαριδάκης (Μαύρος - βιολί), Γιώργος Μαριάνος (βιολί), Μαυροδημήτρης (λαγούτο), Γιώργος Κουτσουρέλης (λαγούτο), Ναύτης (βιολί), Μιχάλης Κουνέλης (βιολί), Μανόλης Καρτσώνης (λαγούτο), όπως και πολλοί ακόμα. Επίσης η συμβολή του Νικολάου Τζέγκα, που, αν και δεν ήταν οργανοπαίχτης, ήταν καθοριστική στη σύνθεση της κισσαμίτικης μουσικής.
4. Αυτή η παγκρήτια συνάντηση θα αποτελέσει μια ένωση, ένα "πλεκτό" μουσικών χρωμάτων από κάθε γωνιά της Κρήτης, όπου ο κάθε καλλιτέχνης που συμμετέχει θα εκφράσει και θα μοιραστεί αυτά που φέρει μέσα του από τους δικούς του τόπους.
5. Παίρνοντας μέρος σε αυτήν τη συνάντηση θα ξεδιπλώσω τα όποια λίγα πράγματα κουβαλάω μέσα μου από τον τόπο που γεννήθηκα. Την Κίσσαμο.
6. Ναι... Φυσικά και έχει αλλάξει το ύφος του παραδοσιακού κρητικού γλεντιού σε σχέση με παλιότερα. Θα σταθώ στο ότι, αφού η καθημερινότητα των ανθρώπων έχει υποστεί μεγάλες (ριζικές) αλλαγές, επόμενο είναι να υπάρχουν και διαφοροποιήσεις στο ύφος του παραδοσιακού κρητικού γλεντιού.
7. Ναι, σίγουρα και τον έχει επηρεάσει.
8. Είμαι αισιόδοξος τόσο για την παρούσα κατάσταση της κρητικής μουσικής όσο και για τη συνέχεια αυτής, γιατί από άκρη ως άκρη της Κρήτης υπάρχουν σημαντικοί μουσικοσυνθέτες, εκτελεστές και στιχουργοί.
Γιώργος Βασιλάκης ή Σκαλανιώτης
1. Πρώτα άρχισα να παίζω μαντολίνο σε ηλικία 10 ετών. Το βιολί το ξεκίνησα σε ηλικία 16 ετών.
2. Αυτός που με επηρέασε περισσότερο και ήταν και ο δάσκαλός μου ήταν ο Ηρακλής Σταυρουλάκης από την Επισκοπή Πεδιάδος. Άλλοι που με επηρέασαν ήταν ο Αριστείδης Σπανακάκης από το Ηράκλειο, ο Γιάννης Καλογεράκης από τις Αγιές Παρασκιές, ο Μαρίνος Καπαρουνάκης από το Θραψανό, αλλά και ο Σητειακός Στρατής Καλογερίδης, που τον επισκέφτηκα πολλές φορές στο φωτογραφείο του στο Ηράκλειο, κ.ά.
3. Στην ευρύτερη περιοχή της επαρχίας Πεδιάδος έπαιξαν ρόλο πρώτος απ' όλους ο Ηρακλής Σταυρουλάκης, ο Γιάννης Καλογεράκης, ο Μαρίνος Καπαρουνάκης, ο Γιάννης Φραγκουλιδάκης ή Σκαρπαθιώτης από την Πολυθέα, ο Γιώργης Μαραυγάκης ή Δροσερός από το Μουχτάρω. Όλοι αυτοί που ανέφερα έπαιζαν βιολί. Επίσης, ο Ηρακλής Κριτσωτάκης από τις Κάτω Αρχάνες, ο Ανδρέας Κασωτάκης ή Μπιτιντής από την Ελιά, ο Κοντόχας από τις Αρχάνες, ο Καψιλίδης από την Καλλονή, ο Κουρούπης από το Μοχό, καθώς και ο Κωστής Σταυρουλάκης ή Λυρατζάκης, πατέρας του Ηρακλή, από την Επισκοπή, που όλοι αυτοί έπαιζαν λύρα.
4. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι θα ακούσουμε ενδιαφέροντα πράγματα από ερευνητές της κρητικής μουσικής και επίσης θα συναντηθούμε παλιοί και νέοι οργανοπαίχτες απ' όλη την Κρήτη και θα ακουστούν σκοποί και τραγούδια όλων των περιοχών.
5. Θα παίξω κοντυλιές, καθώς επίσης και καστρινό πηδηχτό χορό με το πεδιαδίτικο χρώμα, όπως έμαθα από τους παλαιότερους.
6. Σίγουρα έχει αλλάξει το ύφος του γλεντιού σε σχέση με το παρελθόν. Παλιότερα τα γλέντια γίνονταν σε μικρότερους χώρους, στα καφενεία των χωριών, σε μικρές πλατείες. Υπήρχε περισσότερη ζεστασιά αλλά και επικοινωνία μεταξύ καλλιτεχνών και κόσμου. Σήμερα τα γλέντια είναι μεγαλύτερα, τόσο σε όγκο όσο και στην απόσταση του κοινού από το πάλκο. Αυτό δε σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι σήμερα δε γίνονται ωραία γλέντια.
7. Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει όλους αυτούς που ασχολούνται σήμερα επαγγελματικά με την παραδοσιακή μουσική, όπως και όλα τα άλλα επαγγέλματα.
8. Προσωπική μου γνώμη είναι να πλησιάσουν όλοι οι νέοι οργανοπαίχτες εμάς τους παλιούς και τους γηραιότερους, να ακούσουν αρκετές μελωδίες που δεν έχουν ακούσει για να μη χαθούν στο πέρασμα του χρόνου, αλλά να δημιουργήσουν και νέους σκοπούς δικούς τους, με βάση πάντα το γνήσιο κρητικό παραδοσιακό χρώμα. Η κρητική μουσική δε χάνεται ποτέ στα βάθη των αιώνων και είμαι αισιόδοξος ότι θα στέκει ψηλά όπως τον Ψηλορείτη.
Λευτέρης Κουμής
1. Ξεκίνησα να ασχολούμαι με το παραδοσιακό βιολί και τη μουσική γενικότερα στα 8 μου χρόνια, στη σχολή του αείμνηστου μεγάλου δασκάλου Μιχάλη Κουνέλη στο Καστέλι Κισσάμου.
2. Οι μουσικές μου επιρροές, όπως είναι φυσικό, ξεκίνησαν αρχικά από το δάσκαλό μου Μιχάλη Κουνέλη, αλλά και μετέπειτα από τον Κώστα Παπαδάκη ή Ναύτη, τον Φώτη Κατράκη, τον Στρατή Γαλαθιανό, τον Δημήτρη Χριστοφοράκη, αλλά και από τους νεότερους Θοδωρή Πολυχρονάκη και Ηλία Χορευτάκη.
3. Η προσφορά και η μουσική παρακαταθήκη που άφησαν όλοι οι παλαιοί Κισσαμίτες βιολάτορες, τόσο μέσα από τις συνθέσεις τους αλλά και από τη διαμόρφωση ενός ξεχωριστού μουσικού ιδιώματος, είναι μια ιερή κληρονομιά που γεμίζει υπερηφάνεια αλλά και βαραίνει με ευθύνη εμάς τους νεότερους ως προς την ατόφια διατήρησή του. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, οι μουσικοί οι οποίοι διαμόρφωσαν σχολή με το παίξιμό τους και παγίωσαν το κισσαμίτικο μουσικό ύφος (ο καθένας σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους, αλλά μέχρι και σήμερα) είναι οι Νικόλαος Χάρχαλης, Νικόλαος Σαριδάκης ή Μαύρος, Κωνσταντίνος Παπαδάκης ή Ναύτης, Μιχάλης Κουνέλης, καθώς και ο μεγάλος Γεώργιος Κουτσουρέλης στο λαγούτο.
4. Αισθάνομαι την ανάγκη να δώσω θερμά συγχαρητήρια στον Πολιτιστικό Σύλλογο Γωνιών και σε όλους τους διοργανωτές αυτής της πολύ σημαντικής εκδήλωσης, η οποία αναδεικνύει τον τεράστιο μουσικό πλούτο του νησιού μας και ρίχνει φως σε άγνωστες πτυχές της κρητικής μουσικής για το ευρύ κοινό. Είναι πολύ σημαντικό να ενισχύουμε τέτοιου είδους ποιοτικές πολιτιστικές δράσεις, οι οποίες συντελούν στην αναβάθμιση και τη σωστή προβολή της παράδοσής μας.
5. Η δική μας συμμετοχή περιλαμβάνει μουσικά κομμάτια από την περιοχή της Κισσάμου, κατά κύριο λόγω συρτά, μιας και η Κίσσαμος, όπως είναι πλέον παγκρήτια γνωστό, αποτελεί τη γενέτειρά τους.
6. Σύμφωνα με μαρτυρίες που έχουμε από παλιούς αυθεντικούς μερακλήδες που έζησαν τα παλιά γλέντια, διότι ηλικιακά εγώ δεν τα πρόλαβα, η μορφή και το ύφος των κρητικών γλεντιών έχει αλλάξει ριζικά προς το χειρότερο, με τη διαφορά ελάχιστων εξαιρέσεων, που αποτελούν δυστυχώς μειοψηφία. Οι κυριότερες διαφορές εντοπίζονται κυρίως στον τρόπο και την ποιότητα διεξαγωγής ενός γλεντιού, καθώς εκλείπουν η απλότητα και ο αυθορμητισμός και έχουν αντικατασταθεί από τον εγωισμό και την αυτοπροβολή, με δυσάρεστες προσθήκες παρανοημένων δήθεν πατροπαράδοτων εθίμων (μπαλοθιές-κούπες), καθώς και από την πλευρά των μουσικών μεγάλη διαστρέβλωση τόσο των παραδοσιακών μας μελωδιών, όσο και κακή χρήση των ηχητικών μέσων, με εκκωφαντικές εντάσεις και ξενόφερτες ηλεκτρονικές παρεμβάσεις.
7. Προφανώς μια περίοδος οικονομικής κρίσης παγκόσμιας εμβέλειας, όπως αυτή την οποία βιώνουμε σήμερα, δεν αφήνει αλώβητο κανένα επάγγελμα, τόσο σε οικονομικό επίπεδο όσο κυρίως σε ψυχολογικό, μιας και στο επάγγελμα του μουσικού ο ψυχοσυναισθηματικός παράγοντας παίζει τον κυρίαρχο ρόλο.
8. Είμαι αρκετά αισιόδοξος ότι βαδίζει και θα βαδίζει σε καλά μονοπάτια, καθώς υπάρχει πάντα μια καθαρή "μαγιά", η οποία ακολουθεί το σωστό δρόμο που άνοιξαν και θα μας δείχνουν για πάντα οι φωτεινοί φάροι της παράδοσής μας, οι πρωτομάστορες δάσκαλοι της κρητικής μουσικής.
