Ο Καρλ Χάινριχ Μαρξ (Karl Heinrich Marx) γεννήθηκε σαν σήμερα 5 Μαΐου (με το νέο ημερολόγιο) του 1818 στην Τριέρη. Ήταν Γερμανός φιλόσοφος, κοινωνιολόγος, ιστορικός, πολιτικός οικονομολόγος και θεωρείται ως θεμελιωτής του κομμουνισμού.
Ασχολήθηκε με πολλά ζητήματα ως φιλόσοφος και δημοσιογράφος. Είναι κατεξοχήν γνωστός για την ανάλυση της ιστορίας σε όρους ταξικής πάλης, η οποία συνοψίζεται στη θεωρία ότι τα συμφέροντα των κεφαλαιοκρατών και των εργαζομένων είναι διαμετρικά αντίθετα μεταξύ τους.
Τα πρώτα χρόνια
Η οικογένεια του Μαρξ ήταν μια προοδευτική εβραϊκή οικογένεια από τo Τρίερ της Πρωσίας. Ο πατέρας του Χέρσελ καταγόταν από γενιά ραβίνων και ήταν δικηγόρος. Ο θείος του Σαμουήλ ήταν ραβίνος στο Τρίερ. Καθώς όμως στην Πρωσία του 19ου αιώνα οι ευκαιρίες για προκοπή για μια εβραϊκή οικογένεια ήταν μειωμένες, και επειδή ο πατέρας του Χέρσελ δεν ήταν ιδιαίτερα θρησκευόμενος, αποφάσισε να ενστερνιστεί τη λουθηρανική θρησκεία, που ήταν το θρήσκευμα της Πρωσίας, αλλάζοντας ο ίδιος το όνομά του σε Χάινριχ, πράγμα που είχε θετικές επιπτώσεις στην καριέρα του ως νομικού.
Η οικογένεια Μαρξ ήταν πολύ φιλελεύθερη, και στην οικία τους φιλοξενήθηκαν πολλοί διανοούμενοι και καλλιτέχνες την εποχή της νεότητας του Μαρξ.
Ο Καρλ Μαρξ ήταν άριστος μαθητής. Στα γυμνασιακά του χρόνια συνέγραψε συνολικά δύο διατριβές δοσμένου θέματος, που αφορούσαν την ιστορία και τη θρησκεία (η τελευταία εξετάστηκε ως συνεκτικό στοιχείο της κοινωνίας, και απέσπασε τιμητική διάκριση - σε αυτήν ο Μαρξ ασχολήθηκε με το κοινωνικό έργο της εκκλησίας) και μία ελεύθερου θέματος, που αφορούσε την επιλογή επαγγέλματος (σε αυτή τη διατριβή με τον καλύτερο τρόπο διαφαίνονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του νεαρού Καρλ Μαρξ και οι προοπτικές της μελλοντικής επιστημονικής και φιλοσοφικής του δραστηριότητας).
Οι πανεπιστημιακές σπουδές του Μαρξ άρχισαν στο Πανεπιστήμιο της Βόνης (Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universitat) το 1835, όπου σπούδαζε νομικά. Ωστόσο, οι συναναστροφές του στο πανεπιστήμιο της πόλης τον απέσπασαν από τις σπουδές του και περνούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του τραγουδώντας στις μπιραρίες. Ο πατέρας του τον ανάγκασε να αλλάξει πανεπιστήμιο την επόμενη χρονιά, και έτσι ο Καρλ μεταφέρθηκε στο σοβαρό και ακαδημαϊκού ύφους Πανεπιστήμιο Humboldt Universitat (πρώην Friedrich-Wilhelms-Universitat) στο Βερολίνο. Εκεί το ενδιαφέρον του νεαρού Μαρξ στράφηκε προς τη φιλοσοφία, προς απογοήτευση του πατέρα του, και εντάχθηκε σε ένα κύκλο φοιτητών και νεαρών καθηγητών γνωστού ως "Οι νέοι (αριστεροί) Χεγκελιανοί", με αρχηγό τον Μπρούνο Μπάουερ. Μερικά μέλη αυτού του κύκλου αναζητούσαν συνδετικές γραμμές ανάμεσα στη μετα-αριστοτελική και τη μετα-χεγκελιανή φιλοσοφία.
Ο Χέγκελ, που ενόσω ζούσε ήταν σημαίνουσα προσωπικότητα για το πανεπιστήμιο και για τη Γερμανία γενικότερα, είχε πεθάνει πρόσφατα, το 1831. Οι παραδοσιακοί συνεχιστές του Χέγκελ (γνωστοί ως "δεξιοί χεγκελιανοί"), που παρέμεναν στο πανεπιστήμιο, διακήρυτταν ότι η σειρά των ιστορικών διαλόγων είχε ολοκληρωθεί, και η πρωσική κοινωνία που είχε διαμορφωθεί την εποχή εκείνη ήταν η εκπλήρωση των μέχρι τότε κοινωνικών συστημάτων, με εύρωστο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας, καλά πανεπιστήμια, ανεπτυγμένη βιομηχανία και χαμηλή ανεργία. Η αριστερή πτέρυγα των συνεχιστών του Χέγκελ, οι "Νέοι χεγκελιανοί", τους οποίους ακολουθούσε ο Μαρξ, υποστήριζαν αντίθετα ότι υπήρχαν ακόμα νέες μεγάλες διαλεκτικές προκλήσεις, και πως η πρωσική κοινωνία της εποχής μακράν απείχε της τελειότητας, καθώς υπήρχαν ακόμα θύλακες φτώχειας, κυβερνητικός έλεγχος και λογοκρισία, και διακρίσεις σε βάρος των αλλοθρήσκων (μη-Λουθηρανών).
Η κατάσταση αυτή οδήγησε πολλούς στο να αποτρέψουν τον Μαρξ από το να καταθέσει τη διδακτορική του διατριβή στο πανεπιστήμιό του, καθώς πίστευαν ότι θα την καταβαράθρωναν όσοι αντιτάσσονταν στις πεποιθήσεις των αριστερών χεγκελιανών για το ριζοσπαστικό της χαρακτήρα. Η διατριβή αφορούσε στη σύγκριση των ατομικών θεωριών του Δημόκριτου και του Επίκουρου, και κατατέθηκε τελικά στο Πανεπιστήμιο της Ιένας το 1841, όπου και έγινε δεκτή.
Επαγγελματική ζωή
Όταν ο δάσκαλος και μέντοράς του, Μπάουερ, αποβλήθηκε από λέκτορας το 1842, ο Μαρξ εγκατέλειψε τη φιλοσοφία, και καταπιάστηκε με τη δημοσιογραφία, εκδίδοντας τη ριζοσπαστική γερμανική εφημερίδα Rheinische Zeitung. Η εφημερίδα έπαψε να λειτουργεί το 1843, εν μέρει λόγω προστριβών του με την κυβερνητική λογοκρισία. Ο Μαρξ επανήλθε στη φιλοσοφία στρεφόμενος προς τον πολιτικό ακτιβισμό, και εργάστηκε ως ανεξάρτητος δημοσιογράφος.
Εγκαταστάθηκε αρχικά στη Γαλλία, όπου προέβη σε επανεκτίμηση της σχέσης του με τον Μπάουερ και τους αριστερούς χεγκελιανούς, και έγραψε το "Εβραϊκό ζήτημα", που ήταν μια κριτική στις έννοιες των πολιτικών δικαιωμάτων και της πολιτικής απελευθέρωσης. Στο Παρίσι γνώρισε και άρχισε να συνεργάζεται με τον Φρίντριχ Ένγκελς, ο οποίος τον έφερε σε επαφή με το ζήτημα της εργατικής τάξης και των οικονομικών. Ο Μαρξ εκδιώχθηκε από το Παρίσι λόγω των γραπτών του, και μαζί με τον Ένγκελς εγκαταστάθηκαν στις Βρυξέλλες.
Εκεί συνέγραψαν τη "Γερμανική Ιδεολογία", μια κριτική μελέτη της φιλοσοφίας του Χέγκελ και των αριστερών χεγκελιανών. Αργότερα ο Μαρξ έγραψε την "Αθλιότητα της Φιλοσοφίας", μια κριτική μελέτη της γαλλικής σοσιαλιστικής σκέψης. Αυτά τα δύο έργα αποτέλεσαν τις βάσεις για το επικείμενο "Κομμουνιστικό μανιφέστο", που πρωτοεκδόθηκε στις 21 Φεβρουαρίου του 1848, με εντολή της "Communist League", μιας οργάνωσης Γερμανών μεταναστών, οι οποίοι είχαν συναντήσει τον Μαρξ στο Λονδίνο.
Εκείνη τη χρονιά στην Ευρώπη ξέσπασαν μεγάλες επαναστάσεις. Το εργατικό κίνημα απέσπασε την εξουσία από το βασιλιά της Γαλλίας Φίλιππο, και κάλεσε τον Μαρξ να επιστρέψει στο Παρίσι. Όταν η κυβέρνηση των Εργατικών κατέρρευσε το 1849, ο Μαρξ μετανάστευσε στο Λονδίνο. Το 1852 συνέγραψε το διάσημο φυλλάδιο "Η 18η Μπριμέρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη", στο οποίο ανέλυε την κυριαρχία, την άνοδο στην εξουσία του Λουδοβίκου Βοναπάρτη Ναπολέοντα Γ' (1852-1871) στη Γαλλία. Από το 1852 έως το 1861, ενόσω ζούσε στο Λονδίνο, ο Μαρξ υπήρξε ευρωπαϊκός απεσταλμένος της εφημερίδας New York Tribune. Ο Μαρξ μελέτησε επισταμένα τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις στη Γαλλία. Η μελέτη του αυτή αποδόθηκε στα λεγόμενα "ιστορικά έργα" που περιλαμβάνουν τα εξής: "18η Μπριμέρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη" "Οι ταξικοί αγώνες στη Γαλλία" και "Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία". Το 1864 αποτέλεσε βασικό παράγοντα στην ίδρυση της Διεθνούς Εργατικής Ένωσης που ονομάστηκε αργότερα "Πρώτη Σοσιαλιστική Διεθνής", ως βάση της πολιτικής δράσης. Η οργάνωση αυτή, που αποτέλεσε την πρώτη προσπάθεια διεθνούς οργάνωσης του εργατικού κινήματος, αυτοδιαλύθηκε το 1872, μετά την ήττα της Κομμούνας του Παρισιού (1871), προσανατολίζοντας τα τμήματά της στην ίδρυση εργατικών κομμάτων σε κάθε χώρα. Στο Λονδίνο, ο Μαρξ αφιερώθηκε σε ιστορικά και θεωρητικά έργα, το πιο φημισμένο από τα οποία είναι "Το Κεφάλαιο", ο πρώτος τόμος του οποίου εκδόθηκε το 1867.
Ο Μαρξ πέθανε στο Λονδίνο το 1883 και ετάφη στο νεκροταφείο Highgate.
Η σκέψη του Καρλ Μαρξ
Τα κείμενα του Μαρξ δεν μπορούν να αναχθούν σε κάποια φιλοσοφία, πολύ λιγότερο σε ένα φιλοσοφικό σύστημα. Το όλο έργο του είναι μια ριζική κριτική της φιλοσοφίας, ειδικά του εγελιανού συστήματος και των φιλοσοφιών των αριστερών και δεξιών μεταεγελιανών. Δεν ήταν όμως μια απλή άρνηση των φιλοσοφιών αυτών. Ενώ με τον Χέγκελ η πραγματικότητα γινόταν φιλοσοφία, ο Μαρξ διακήρυξε ότι η φιλοσοφία πρέπει να γίνει πραγματικότητα. Δεν μπορεί πια κανείς να είναι ικανοποιημένος με την ερμηνεία του κόσμου, πρέπει να ενδιαφέρεται για την αλλαγή του, που σημαίνει αλλαγή και του ίδιου του κόσμου και της συνείδησης του ανθρώπου γι' αυτόν. Αυτό με τη σειρά του απαιτεί κριτική της εμπειρίας μαζί με μια κριτική των ιδεών. Για τον Μαρξ κάθε γνώση είναι άμεσα συνυφασμένη με κριτική των ιδεών. Δεν ήταν εμπειριστής. Το έργο του βρίθει από έννοιες (ιδιοποίηση, αλλοτρίωση, δημιουργική εργασία κ.ά.), κληρονομημένες από παλαιότερους φιλοσόφους και οικονομολόγους. Αυτό που χαρακτηρίζει τη σκέψη του Μαρξ είναι το ότι, αντί να διατυπώνει αφηρημένες προτάσεις για ένα σύνολο προβλημάτων, όπως είναι ο άνθρωπος, η γνώση κ.τ.λ., εξετάζει το καθένα στη δυναμική σχέση του με τα άλλα και, κυρίως, προσπαθεί να το συσχετίσει με τις ιστορικές, πολιτικές και οικονομικές πραγματικότητες.
«Η χώρα που είναι περισσότερο αναπτυγμένη βιομηχανικά δείχνει απλώς σε όσους την ακολουθούν στη βιομηχανική κλίμακα την εικόνα του ίδιου του μέλλοντός τους... Ακόμα κι όταν μια κοινωνία φτάσει να ανακαλύψει το χνάρι του φυσικού νόμου που διέπει την κίνησή της... δεν μπορεί ούτε να ξεπεράσει με ένα άλμα ούτε να καταργήσει με διατάγματα τις φάσεις της φυσικής της ανάπτυξης, μπορεί όμως να συντομεύσει την περίοδο της κύησης και να απαλύνει τους πόνους της γέννας τους».
Το Κεφάλαιο, πρόλογος στην 1η γερμανική έκδοση
Παρότι η έννοια της αλλοτρίωσης δεν είναι άγνωστη (Ζαν Ζακ Ρουσό, Φρίντριχ Ένγκελς), ο Μαρξ την εξετάζει μέσα από το πρίσμα της εργασίας. Αναφέρθηκε στην έννοια της αλλοτρίωσης, η οποία θεωρεί ότι, ανεξάρτητα από το αν αποτελεί συνειδητή κατάσταση ή όχι για τους εργαζόμενους, σαν έννοια είναι συνυφασμένη με το καπιταλιστικό σύστημα. Για τον Μαρξ, η αλλοτρίωση είναι φαινόμενο που πηγάζει από τη θέση των παραγωγικών μέσων και τις συνθήκες της παραγωγής. Ο εργαζόμενος παράγει προς συμφέρον άλλων προκειμένου να εξασφαλίσει τα απαραίτητα προς επιβίωση. Με αυτό τον τρόπο μετατρέπεται σε εμπόρευμα, οδηγείται στην εξαθλίωση η οποία αυξάνεται, χάνει την προσωπικότητά του και είναι αποκλεισμένος από τον έλεγχο των συνθηκών της εργασίας του. Αυτό έχει ως συνέπεια την αποξένωση από το προϊόν εργασίας του από τη διαδικασία παραγωγής, από τους άλλους ανθρώπους. Αλλά και όλοι είναι αποξενωμένοι από την ίδια τους τη φύση. Κατά συνέπεια, η εξάλειψη στην αλλοτρίωση της εργασίας μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας.
Μαρξιστική πολιτική
Η μαρξιστική προσέγγιση στην ανάλυση των ανθρώπινων υποθέσεων, που εμφανίζεται κάτω από διάφορες παραλλαγές, μας δίνει ένα συνδυασμό προβλεπτικών και καθοδηγητικών αξιωμάτων που ανοίγουν το δρόμο σε αυτό που οι μαρξιστές θεωρούν αναπόφευκτη ιστορική πορεία προς την επικράτηση του παγκόσμιου κομμουνισμού. Τελικός αντικειμενικός σκοπός και αναπόφευκτη τελική μορφή του πολιτεύματος για την ανθρωπότητα είναι η εγκαθίδρυση μιας αδιατάρακτα ειρηνικής, αταξικής κοινωνίας χωρίς κράτος, όπου η δικαιοσύνη θα πραγματώνεται με την εφαρμογή της απλής αρχής «από τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητες του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του».
Συγγραφικό έργο
Ο Μαρξ παρουσιάζει ένα πλούσιο συγγραφικό έργο. Δημοσιεύτηκαν πάνω από 50 έργα του, ορισμένα σε συνεργασία με τον Φρίντριχ Ένγκελς. Παραθέτονται ορισμένα από αυτά:
- "Κριτική της Θεωρίας του Κράτους του Χέγκελ" (1843)
- "Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα" (1844)
- "Θέσεις για το Φόιερμπαχ" (1845)
- "Η Γερμανική Ιδεολογία" (1845-46), σε συνεργασία με τον Ένγκελς
- "Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος" (1847-48), σε συνεργασία με τον Ένγκελς
- "Εισαγωγή στην κριτική της Πολιτικής Οικονομίας" (1857-58)
- "Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας" (1859)
- "Κεφάλαιο", τόμος πρώτος (1867)
- "Η Κομμούνα του Παρισιού" (1871), σε συνεργασία με τον Ένγκελς
- "Κριτική του Προγράμματος της Γκότα" (1875)
- "Κεφάλαιο", τόμος δεύτερος (1885)
"Κεφάλαιο', τόμος τρίτος (1894)
Ορισμένα από τα συγγράμματα αυτά είναι διαθέσιμα σε ηλεκτρονική μορφή.
